«Ammiakli selitra asosida murakkab o`gitlar olishda fosforitlarning ahamiyati» Magistrant: Xasanov A., M6-13

---

« Ammiakli selitra asosida murakkab o`gitlar olishda fosforitlarning 
ahamiyati» 
 Magistrant: Xasanov A., M6-13 
O`simlik hosildorligi va tuproq unumdorligini oshirishda fo`sfor saqlovchi 
o`gitlar muhim ahamiyatga ega. Keyingi yillarda respublikamiz mavjud fosfor 
ishlab chiqaruvchi korhonalar qishloq xojalik ehtiyojlarini atigi 30-40% ni 
taminlayapdi (M.Haydarov, A.Aliyev, S.Tojiyev, 2004, S.Tojiyev, 2008, T.Vays, 
S.Tojiyev, 2010 va boshqalar). Buning asosiy sababi fosfor hom ashyosining 
tanqisligidir. Ushbu muammoni mahalliy hom ashyolardan unumli foydalanish 
evaziga hal qilish mumkinligi mutahassilarrimiz va olimlarimiz tomonidan 
aniqlandi. Respublikamizda 8 ortiq fosforit zahiralari topildi: Sariosiyo tumanidagi 
guliob, Qoraqalpog`iston , Markaziy qizilqum fasfaritlari va boshqalar.
Hozirgi kunda azot fosforli murakkab o`gitlar mahalliy zavod - "Navoiyazot" va 
"Farg'onaazot" tomonidan chiqarilmoqda. Mazkur korxonalar joriy yilga qadar 
o'g'itni faqatgina qadoqlangan ko'rinishda sotgan edilar, biroq, 2011 yil 
yanvarining ikkinchisidan boshlab, Farg'ona zavodi yangi shartnomani imzoladi. 
Unga ko'ra, azot fosforli o`g`itlarlar endi idishsiz sotilmoqda.
Qizilqum fosforitlari asosida murakkab azot-fosforli o‘g‘itlarni olish 
bo‘yicha o‘tkazilgan tajribalar va qovushqoqlikni yo‘qotish va granulalashning xar 
xil turlarini qo‘llab ko‘rish ularning ba’zi birlarini eng optimal, saqlash va 
transportirovka qilishga imkon beruvchi usul sifatida tavsiya qilishga imkon 
beradi, shuningdek, yerga tekkis holda sepish va unda bir necha xil to‘yimli 
elementlar (fosfor, azot) hisobiga yaxshi agrokimyoviy effektning oshishini 
ta’minlaydi. 
Kalsiy nitratli o‘g‘itlar va ammoniy nitratning yuqori gigroskopikligi atrof-
muhitdan namlikni yutish xususiyati uning qovushqoqligining asosiy sabablaridan 
biri, granulalar pishiqligining kamayishi va sochiluvchanligi ham shundan. 

---

Quruq eruvchan tuzning havodan namlikni yutib olish jarayoni ikki 
stadiyada o‘tadi; avval tuz namlikni adsorbitsiyalaydi va kristallar ustida to‘yingan 
eritma plyonkasi hosil bo‘ladi.
Ammiakli selitra gigroskopikligini pasaytirish uchun uni ammoniy sulfat, xlorli 
kaliy, monokalsiy fosfat bilan aralashtirib yuborish taklif qilinadi. Xosil 
bo‘layotgan ikkiyoqlama tuzlar va qattiq eritmalarda bug‘lar qayishqoqligi (ya’ni 
siqib qo‘yib yuborilgandan so‘ng yana o‘z avvalgi holiga qaytish xususiyati) 
ammiakli selitraga qaraganda ko‘proq . Gigroskopiklikni kamaytirishi bo‘yicha 
eng yaxshi natijalarni ammiakli selitraga fosforitli gidrofob moddalarni qo‘shishi 
hisobiga olish mumkin, chunki moddalar granulalar sirtiga namlikning kirishiga 
to‘sqinlik qiluvchi monomolekulyar plyonka hosil qiladi. 
Ammiakli selitra gigroskopik nuqtasining qo‘shimcha miqdoriga bog‘liq xolda 
o‘zgarishi. 
RAP qo‘shimchasi qo‘shilgan ammiakli 
selitra namlik, foiz fisher bo‘yicha 
gigroskopik nuqta, % 
20
0
S 
35
0
S 
Qo‘shimchasiz 
0,26 
67,5 
56,8 
0,5 % P
2
O
5
0,24 
67,0 
56,3 
1,0 % P
2
O
5
0,29 
66,2 
55,3 
2,0 % P
2
O
5
0,30 
64,5 
51,8 
3,0 % P
2
O
5
0,40 
59,5 
45,9 
Ammiakli 
selitraning 
kukunsimon 
namunalari 
bir 
xil 
sharoitda 
granulalangan shaklidan ko‘ra ko‘proq suv bug‘ini yutadi. Toza ammiakli selitra 
kukuni va 0,5 % P
2
O
5
qo‘shimchali selitra xam bir xil miqdorda suv bug‘ini 
yutadi. RAP fosfat qo‘shimchasi konsentratsiyasining ortib borishi suv bug‘lari 
adsorbsiyasining oshishiga olib keladi.