Amir Temur davriga oid manbalar

35.Alisher Navoiy va Husayn Boyqaro. Navoiyning davlat arbobi sifatidagi faoliyati

Sulton Husayn Boyqaro Xuroson muzofoti, ayniqsa, Hirotda ko‘plab diniy va madaniy-maishiy binolarni qurdirdi. Bu qurilishlarning asosiy mutasaddisi sifatida Alisher Navoiyni ko‘rsatish joizdir. Shuningdek,hukmdorning yaqin kishilari hamda bek va amirlari o‘z nomlarini abadiylashtirish maqsadida masjid, madrasa, rabot, ko‘prik, hammom va shunga

o‘xshash qurilishlar bilan shahar ko‘rkini yanada jilolantirganlar. Xususan, Sulton Husayn Boyqaro Gozurgoh yaqinida o‘z nomiga madrasa, Hirot tashqarisida "Bog‘i bayt ul-imon" va "Bog‘i xamsa oroyi" bog‘larini barpo etgan. Sulton Badiuzzamon Mirzo nomi bilan ataluvchi "Madrasayi Badi’a" ham Sulton Husayn Boyqaro davrining ulkan obidalaridan biri bo‘lgan. Budavrda ta’mirlangan Jome masjidi ulkan binolardan bo‘lib, uning 403 gumbazi, 130 ravoqi va 44 ustuni bo‘lgan. Husayn Boyqaro forsiy va turkiy tillarida g‘azal bitish iqtidoriga ega

bo‘lsada, asosan turkiy tilda "Husayniy" taxallusi bilan ijod etgan. Sultondan bizgacha “Devon” to‘plami yetib kelgan. Sulton Husayn risolasi shaxsiy kechinmalarga boy, samimiy va ko‘tarinki ruhda yozilgan. Uning ta’bi nazmi haqida Alisher Navoiy "Majolis un-nafois" asarida shunday yozadi: "Ul hazratning xo‘b ash’ori va marg‘ub adabiyoti bag‘oyat ko‘pdur va devon ham murattab bo‘lubtur”. Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, Alisher Navoiy ijodi uchun tegishli shart-sharoit yaratib berishda sulton bevosita homiylik qilgan. Husayn Boyqaro Xurosonda mustahkam va kuchli davlat barpo etishga muvaffaq bo‘ldi. U 1470 yil Hirot taxtiga da’vogar bo‘lgan temuriy shahzoda Yodgor Muhammadni mag‘lubiyatga uchratdi. O‘sha yili Ahmad Mushtoqning Balxdagi, Abulxayrning Hirotdagi qo‘zg‘olonlarini bostirdi. Shuningdek, Sulton 1490 yili Astroboddagi Amir mo‘g‘ul boshchiligidagi isyonni ham mahv

etdi, Hisor hokimi Sulton Mahmudning o‘zboshimchaligiga chek qo‘yib, u yerlarni ham o‘z tasarrufiga oldi. Mamlakatda tinchlik-osoyishtalik va tartib o‘rnatildi.Ta’kidlash lozimki, Sulton Husayn davrida birorta ham xalqaro miqyosda nizo va janjallar sodir bo‘lmadi. Musulmon sharqi davlatlari bilan mustahkam siyosiy va iqtisodiy aloqalar o‘rnatilindi. Albatta, bu ijobiy sa’y-harakatlarda buyuk mutafakkir va shoir Alisher Navoiyning ham munosib hissasi bo‘lgan. Lekin, XV asr 90-yillariga kelib Xurosondagi ichki vaziyat o‘zgara boshladi. Sultonning ba’zi nomaqbul hatti-harakatlari, xususan, uning maishatga berilishi boshlandi. Uning ustiga sultonning o‘g‘illari – Badiuzzamon Mirzo, Abulmuhin, Muhammad Husayn va boshqalar o‘z padari buzrukvorlariga qarshi tez-tez isyon ko‘tara boshladilar. Bu orada Badiuzzamon Mirzoning o‘g‘li Mo‘min Mirzoning sulton tomonidan mastlik chog‘ida o‘ldirishga farmon berilishi vaziyatni yanada chigallashtirib yubordi. Alisher Navoiy vositachiligida shoh va shahzodalar o‘rtasida bir necha marta sulh kelishuvlari amalga oshirildi. 1499 yilgi kelishuvga muvofiq Balx Badiuzzamon Mirzoga berilib, uning nomi sulton nomi bilan birga xutbada o‘qiladigan bo‘ldi. Bu esa o‘z navbatida davlat yaxlitligi hamda markazlashgan davlat mavqeiga putur yetkazar edi.