Aminlar Aminobirikmalarning ammiak molekulasidagi vodorod atomlarini uglevodorod radikallariga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin

Diazobirikmalarning azot ajralib chiqmaydigan reaksiyalari. Diazobirikmalarning azot ajralib chiqmaydigan reaksiyalariga ularni qaytarish, oksidlash va azoqo’shish reaksiyalari misol bo’ladi.


Diazobirikmalarning qaytarilishi. Diazobirikmalar asta-sekinlik bilan qalay xloridini xlorid kislotadagi eritmasi bilan qaytarilganda arilgidrazinlarining tuzlari hosil bo’ladi:
Arilgidrazinlar bo’yoqlar hamda tibbiy dori-darmonlar olishda ishlatiladilar.


Diazobirikmalarning oksidlanishi. Diazotatlar vodorod peroksid bilan oksidlanganda nitroaminlar va nitrozogidroksilaminlar hosil bo’ladilar:

Azoqo’shish reaksiyalari. Diazoniy tuzlari fenollar, naftollar aromatik aminobirikmalar bilan azoqo’shish reaksiyalariga kirishadilar. Bu reaksiya kuchsiz ishqoriy muhitda boradi:




Azoqo’shish elektrofil almashinish reaksiyasiga mansub bo’lib, elektrofil agent sifatida diazokation ishtirok etadi.


Agar dastlabki modda sifatida birlamchi va ikkilamchi aminlar olinsa, bunda diazoaminlar hosil bo’ladi. Reaksiya neytral yoki kuchsiz kislotali muhitda boradi:




Hosil bo’lgan diazoamin birikma kislota ishtirokida qizdirilganda aminoazobirikmaga aylanadi:
Bu reaksiyada oraliq modda sifatida diazoniy tuzlari hosil bo’ladi.
Azobirikmalarni tuzilishida xromofor guruh – N=N- bo’lib, ular nurning ko’z bilan ko’rish mumkin bo’lgan spektrini yutganligi sababli rangli bo’ladilar. Oksi- va aminoazobirikmalar bo’yoq sifatida ishlatiladilar. Oksi- va aminoguruhlar rangni kuchaytiruvchi (auksoxrom) lar hisoblanadilar.
Agar bo’yoqlarning tuzilishida –SO₃H sulfoguruh bo’lsa, bunday bo’yoqlar suvda eriydilar.
Nazorat savollari

1. 
   Azo- va diazobirikmalarnin farqi nimada?
   
2. 
   Azot ajraluvchi va azotajralmas reaksiyalar yordamida qanday sinf birikmalarini olish mumkin?
   
3. 
   Azobo’yagich nima? Ular tarkibidaga xromofor, auksoxrom guruhlarning xizmati nimada?