Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

 
 
XVI. MAKROIQTISODIY 
KO‘RSATKICHLARNI 
HISOBLASH USLUBIYOTI 
 

Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi 

Yalpi ichki mahsulotni ishlab chiqarish usulida 
hisoblash 

Yalpi ichki mahsulotni harajatlar usulida hisoblash 

Yalpi ichki mahsulotni daromadlar usulida 
hisoblash 

Makroiqtisodiy ayniyatlar 

Milliy hisoblar tizimidagi asosiy indikatorlar 
orasidagi o‘zaro munosabatlar 

Asosiy tayanch iboralar 

Bilimingizni sinab ko‘ring 
 

---

412 
16.1. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi 
Mamlakat iqtisodiyotining amal qilishining pirovard natijasi moddiy 
ne’matlar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish hisoblanadi. Ma’lumki, moddiy 
ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish sohasida quyidagi natijaviy 
ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi: ma’sulotlar – moddiy buyum shakliga ega bo‘lgan 
mehnat natijalari; xizmatlar – shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarni qondiruvchi faoliyat 
natijalari. Ularga moddiy va nomoddiy xarakterga ega bo‘lgan xizmatlar kiradi; 
tovarlar – mahsulot va xizmatlar, odatda bozorda ularni ishlab chiqarish 
xarajatlarini qoplovchi baholarda sotishga mo‘ljallangan; shartli hisoblangan 
moliyaviy vositachilar mahsuloti va shaxsiy yashash joyida istiqomat qilish 
qiymati. 
Iqtisodiy faoliyat natijasi asosan qiymat shaklida hisoblanadi. Masalan, ishlab 
chiqarish korxonasini natijasi uni ishlab chiqargan va sotgan mahsulot qiymati, 
xizmat ko‘rsatuvchi korxona faoliyatining natijasi esa ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 
bilan o‘lchanadi. 
Iqtisodiy ko‘rsatkichlar mikro (korxona) va makro (mamlakat) darajasida 
baholanadi. Korxona darajasidagi natijalarni qayd qilish bilan buxgalteriya hisobi, 
mamlakat miqyosida statistika shug‘ullanadi. 
Iqtisodiyotni bir butunlikdagi natijalarini ifodalovchi ko‘rsatkichlar 
makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar deyiladi. 
Xalqaro statistika amaliyotida qo‘llaniladigan va MXTda hisoblaniladigan 
ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish, daromadlarni shakllantirish, taqsimlash va 
foydalanish natijalarini ifodalovchi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga quyidagilar 
kiradi: 
1. Yalpi ishlab chiqarish; 
2. Yalpi ichki mahsulot; 
3. Sof ichki mahsulot; 
4. Yalpi milliy daromad; 
5. Yalpi ixtiyordagi milliy daromad; 
6. Sof milliy ixtiyordagi daromad; 

---

413 
7. Iqtisodiyotni sof yalpi foydasi; 
8. Iqtisodiyotni sof foydasi; 
9. Yalpi milliy jamg‘arish; 
10. Sof milliy jamg‘arish; 
11. Pirovard iste’mol; 
12. Import va eksport saldosi; 
13. Milliy boylik.