Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

 
 
 

---

41 
2.2. Statistik kuzatishning shakllari, turlari va usullari 
Statistiki 
kuzatish 
informatsiya 
etkazib 
beruvchi 
subyektlar 
kategoriyalariga qarab quyidagi shakllarga bo‘linadi: 
1.
Ma’muriy ma’lumotlarni to‘plash. Ma’muriy idoralari(soliq, bojxona, 
nikohdan o‘tkazish va h.k.) kerak bo‘lgan statistika organlariga o‘z faoliyatlari
haqida ma’lumotlarni pulsiz va so‘ralgan vaqtda etkazib berishga majburdirlar. 
2.
Boshlang‘ich statistik ma’lumotlarni to‘plash. Ro‘yxatdan o‘tgan barcha
tashkilot, korxona, tadbirkorlar topshiradigan statistik hisobotlar orqali to‘planadi.
3.
Statistik organlar to‘plagan ma’lumot. Statistika organlari uy xo‘jaligini 
o‘rganish uchun maxsus tahlab kuzatishlar o‘tkazishadi, aholi ro‘yxati va boshqa
maxsus kuzatishlar yordamida to‘plangan ma’lumot.
Statistik kuzatish tashkil etilishiga qarab ikki shaklda – statistik hisobot va 
maxsus uyushtirilgan statistik kuzatishlar (tekshirishlar) shaklida tashkil etiladi. 
(2.1.sxema). 
Hisobot (buxgalteriya va statistik hisobotlarga bo‘linadi) statistik 
kuzatishning asosiy shakli bo‘lib, u barcha korxona va tashkilotlar faoliyati 
haqidagi boshlang‘ich ma’lumotlarni to‘plash uchun imkoniyat yaratadi. Uning 
ma’lumot manbai bo‘lib buxgalteriya va operativ hisob hujjatlarida qayd etilgan 
boshlang‘ich yozuvlardir. Joriy statistika butunlay va to‘laligicha hisobot 
ma’lumotlariga asoslanadi. Hisobot ma’lumotlari, qaysi darajada bo‘lmasin 
(korxona, tuman, viloyat va respublika) operativ boshqarishda va belgilangan 
rejalarning bajarilish darajasini o‘rganishda juda katta ahamiyatga ega. 
Ammo statistik hisobot qanchalik yaxshi yo‘lga qo‘yilmasin, qanchalik tez 
va aniq ma’lumotlarni etkazib bermasin, uning ma’lumotlari amaliy menejment 
uchun, ilmiy asoslangan xulosalar chiqarish uchun, strategik yo‘nalishlarni 
belgilash uchun etarli emas. Shuning uchun ham hisobot bilan bir qatorda 
statistikada maxus tashkil qilingan statistik kuzatishlar keng qo‘llaniladi. Maxsus 
tashkil qilingan statistik kuzatishlarga aholi ro‘yxatini misol keltirishimiz mumkin. 
Sobiq ittifoq chegarasida aholi 7 (1920, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979 va 1989 y.) 
marta 

---

42