|
q
pq
р
Bu ko‘rsatkichni joriy va o‘tgan davrlar uchun hisoblaymiz:
0
0
0
0
q
q
p
p
;
1
1
1
1
q
q
p
p
238
Joriy davrdagi o‘rtacha bahoni o‘tgan davrga bo‘lsak (
0
1
:
p
p
), o‘rtacha
bahoni dinamikasi kelib chiqadi, buni statistikada o‘zgaruvchan tarkibli indeks deb
yuritiladi:
0
1
0
0
0
1
1
1
:
:
p
p
q
q
p
q
q
p
J
p
.
Bu indeksning o‘zgaruvchan tarkibli deb nom olishiga sabab shuki, unda o‘z
ifodasini topgan o‘rtachalar nafaqat indekslashtirilayotgan belgini to‘plamning
alohida obyektlaridagi o‘zgarishi hisobidan emas, balki shu obyektlarning umumiy
to‘plamdagi hissasining o‘zgarishi hisobidan o‘zgarishi mumkin. Boshqacha
aytganda,
har
qanday
belgi
o‘rtachasining o‘zgarishiga, birinchidan,
o‘rtalashtirilayotgan belgi miqdorining o‘zgarishi ta’sir etsa, ikkinchidan vaznlar
o‘zgarishi ta’sir qiladi. Masalan, beshta konserva zavodida bir xil mahsulot (tomat
pastasi) ishlab chiqariladi. Tomat pastasining o‘rtacha tannarxi har bir korxona
tannarxiga bog‘liq bo‘lib qolmasdan, korxonalar ishlab chiqargan mahsulotining
hajmiga ham bog‘liqdir. Shuning uchun ham tannarxning o‘zgaruvchan tarkibli
indeksi mahsulot o‘rtacha tannarxining har bir korxonadagi tannarxning o‘zgarishi
va umumiy ishlab chiqarilgan mahsulotda har bir korxona hissasining o‘zgarishi
hisobidan o‘zgarganligini o‘zida ifoda etadi. Aytganlarimiz, boshqa sifat
ko‘rsatkichlari indekslariga ham to‘la taalluqlidir.
9.4-jadval
Toshkent shahar bozorlarida sotilgan olxo‘rining miqdori va bahosi
Bozorlar
Iyun
Iyul
Miqdor, ming
kg(q
0
)
1 kg bahosi,
so‘m(p
0
)
Miqdor, ming kg
(q
1
)
1kg bahosi,
so‘m(p
1
)
Oloy
300
800
100
600
Chorsu
200
700
10
550
Yunusobod
100
600
90
450
9.4-javdal ma’lumotlari asosida bahoning o‘zgaruvchan tarkibli indeksini
hisoblaymiz:
239
%)
9
,
26
(
%
1
,
73
731
,
0
33
,
733
:
21
,
536
600
440000
:
290
155500
100
200
300
60000
140000
240000
:
90
100
100
40500
55000
60000
100
200
300
100
600
200
700
300
800
:
90
100
100
90
450
100
550
100
600
:
0
0
0
1
1
1
ёки
q
q
p
q
q
p
p
J
Demak, iyul oyida iyun oyiga nisbatan olxo‘rining o‘rtacha bahosi 26,9%ga
pasaygan.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, olxo‘rining o‘rtacha bahosini o‘zgarishiga ikki
omil ta’sir ko‘rsatgan: 1) indekslashtirilayotgan ko‘rsatkichni o‘zgarishi, ya’ni har
bir bozorda olxo‘riga bo‘lgan bahoning o‘zgarishi; 2) umumiy hajmda har
bo‘lakni hissasining o‘zgarishi, ya’ni umumiy sotilgan olxo‘rida har bir bozor
ulushining o‘zgarishi. Bu omillarni ta’sirini baholash uchun statistikada o‘zgarmas
tarkibli va tarkibiy siljishlar indekslari hisoblanadi.
O‘rtacha bahoning o‘zgarishida ikkinchi omil, ya’ni bozorlar ulushi
o‘zgarishining ta’sirini yo‘qotish uchun baho indeksining vaznlari o‘zgarmas
olinadi. Bu indeks o‘zgarmas (doimiy) tarkibli indeks nomini olib, quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
1
0
1
1
1
1
0
1
1
1
:
q
p
q
p
q
q
p
q
q
p
J
p
6-jadval ma’lumotlari asosida bu indeksni hisoblaymiz.
762
,
0
204000
155500
54000
70000
80000
40500
55000
60000
90
600
100
700
100
800
90
450
100
550
100
600
p
J
yoki76,2%
(-23,8%)
Demak, joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan uchala bozor bo‘yicha
olxo‘rining bahosi o‘rtacha 23,8%ga pasaygan.
Ikkinchi omilning, ya’ni sotilgan mahsulotda har bir bozor ulushi
o‘zgarishining ta’sirini baholash uchun statistikada tarkibiy siljishlar indeksi
hisoblanadi.
0
0
0
1
1
0
:
.
.
q
q
p
q
q
p
с
Jт
240
9.4-jadval ma’lumotlari asosida bu indeksni hisoblaymiz:
%)
1
,
4
(
%
9
,
95
959
,
0
33
,
733
:
45
,
703
600
440000
:
290
204000
100
200
300
60000
140000
240000
:
90
100
100
54000
70000
80000
100
200
300
100
600
200
700
300
800
:
90
100
100
90
600
100
700
100
800
.
0
ёки
с
Jт
Joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan ro‘y bergan tarkibiy siljishlar natijasida
baho o‘rtacha 4,1% pasaygan.
Bu uchala indeks o‘zaro bog‘liq indekslardir, ya’ni:
.
.
с
xJт
J
J
p
p
0,731=0,762x0,959
Mana shu bog‘liqlikdan foydalanib, ularni ikkitasi ma’lum bo‘lsa,
uchinchisini hisoblash yoki hisoblagan indekslarni tekshirib ko‘rish mumkin.
p
p
J
J
с
Jт
:
.
.
0,959=0,731:0,762
Do'stlaringiz bilan baham: |
