Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

t
a
t
a
t
a
a
Y
t




, 
bu erda: 
a
3
parametri 
o‘zgarish tezlashishini aks ettiradi. 
a
3 
>0 tezlashish
yuqorilashadi va 
a
3
<0-sustlashadi. 
G. 
Eksponent b
o‘yicha rivojlanish
. Dinamikaning ushbu tipi 
o‘zgarish 
sur’atini barqarorligini xarakterlaydi: 
9
David M.Levine,David F.Stephan.Statistics for managers.2014, PHI Learning Private Limited 
Delhi-110092.617-626 p.p.

---

210 
const
R
з

Bunday dinamika qatorlarida asosiy tendentsiya quyidagi tenglama 
bilan tasvirlanadi: 
t
t
a
a
У
1
0


, 
bu erda 
a
1
parametr rivojlanish intensivligini xarakterlaydi. 
D. 
O‘rganilayotgan davr oxirida o‘zgarishni sustlashuvi xolatidagi
rivojlanish.
Masalan, 10 yillik dinamika tahlil qilinayotganda 7-10 yillarda
zanjirsimon usulda hisoblangan mutloq 
o‘zgarish darajali qisqarishga 
boshlasa asosiy tendentsiya quyidagi yarimlogarifmik tenglama bilan 
tasvirlanadi: 
t
a
a
У
t
lg
1
0


Dinamika qatori hadlarini analitik tekislashda matematik 
tenglamalarni boshqa turlarini ham q
o‘llash mumkin. Masalan, bozor 
iqtisodiyoti sharoitida aholini qondirilgan va qondirilgan talabi b
o‘yicha 
tendentsiyani
o‘rganishda quyidagi tenglamalardan foydalanish mumkin: 
t
a
a
Y
t
a
Y
t
a
t
1
1
0
0
1



Trendlarni 
o‘rganishda analitik tekshirish metodidan foydalanishni
8.7-jadval ma
’lumotlari yordamida ko‘rib chiqamiz. 
Ushbu qatorda keltirilgan sonlar (kunlik tovar oboroti) hodisani bir 
me
’yorda rivojlanishidan dalolat bermoqda(ishonch hosil qilish uchun
zanjirsimon usulda
o‘zgarish sur’atlari hisoblanilishi mumkin). Shuning
uchun ham, analitik tekislash uchun quyidagi tenglamani q
o‘llaymiz: 
t
a
a
Y
t
1
0


Bu erda: 
a
0
, 
a
1
– tenglama parametrlari; 
t
- vaqt belgisi. 
a
1
– parametr 
regressiya koeffitsienti b
o‘lib va rivojlanish yo‘nalishini aniqlaydi. Agar 
a
1
>0 
dinamika qatorining hadlari bir tekisda 
o‘sib boradi, agar 
a
1
<0 ular kamayib 

---

211 
boradi. 
a
0 
va 
a
1 
parmetrlarni aniqlash uchun quyidagi tenglamalar tizimini 
echish kerak: 









t
Y
t
a
t
a
Y
t
a
n
a
2
1
0
1
0
8.
7-jadval 
Yanvar oyining birinchi yarmidagi kunlik oborot (mln.s
o‘m) 
Kunlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 11 12 13 14 
15 
Kunlik 
oborot 
58 
59 
61 
58 
65 
67 
63 
69 
70 
71 
68 
67 
72 
75 
75 
8.7-javdal ma
’lumotlari asosida analitik tekislashni amalga oshiramiz. 
Vaqt k
o‘rsatkichlari oy kunlari bo‘lganligi sababli, ularni quyidagicha 
belgilash kerakki, 
