Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

S
- tanlama to‘plam bo‘yicha guruhlar ichidagi dispersiyalarning 
o‘rtachasi; 
)
1
(
i
i
w
w

- tanlama to‘plam bo‘yicha guruhlar ichidagi (muqobil belgining) 
salmoq dispersiyasining o‘rtachasi. 
Seriyali tanlamada bosh to‘plamdan tasodifiy tanlama alohida birliklarni emas, 
balki teng kattalikdagi guruhlarni (uyalar, seriyalarni) tanlashni bildiradi, shuningdek 
bu guruhlardagi hamma birliklar (birortasi ham tushirib qoldirilmasdan) kuzatiladi.
Seriyali tanlash savdo korxonalarida yaxshi natija beradi. Masalan, tovarlar 
sifatini tekshirishda. Ma’lumki, tovarlar asosan qadoqlangan bo‘ladi. Qadoqlangan 
tovarlarning sifatini nazorat qilishda yoppasiga kuzatish o‘tkazish mumkin emas. Bu 
erda seriyalab tanlash juda samarali bo‘lib hisoblanadi. Bunda guruh(seriya)ning 
ichidagi birliklarning hammasi tekshirilganligi uchun tanlamaning o‘rtacha xatosi 
(teng kattalikdagi seriyalarni tanlashda) faqat guruhlararo(seriyalararo) dispersiyaga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Seriyali tanlamada o‘rtacha miqdoriy belgi uchun tanlamaning o‘rtacha xatosini 
quyidagi formulalar bo‘yicha topiladi:
r
n
x
2
~



(takrorlanuvchi tanlov); 
)
1
(
2
~
R
r
r
Х
x




(takrorlanmaydigan tanlovlar); 

---

152 
bu erda r – tanlangan seriyalar soni; R – seriyalarning umumiy soni. 
Seriyali tanlamaning guruhlararo dispersiyasi quyidagicha hisoblanadi: 
,
)
(
2
2
r
x
х
i
Х




bu erda: 
i
x
–
i 
seriyaning o‘rtachasi; 
x
- butun tanlama to‘plam bo‘yicha umumiy 
o‘rtacha. 
Seriyali tanlamada muqobil belgining salmog‘i uchun tanlamaning o‘rtacha 
xatosi quyidagi formulalar bo‘yicha aniqlanadi:
r
w
n
2



(takrorlanuvchi tanlov); 
)
1
(
2
R
r
r
w
w




(takrorlanmaydigan tanlov). 
Seriyali 
tanlama 
salmog‘ining 
guruhlararo 
(seriyalararo) 
dispersiyasi 
(
w
2

)quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
r
w
w
i
w
2
2
)
(




, 
bu erda: 
w
i 
- i
seriyadagi belgining salmog‘i; 
w
– butun tanlama seriyadagi 
belgining umumiy salmog‘i. 
Ctatistik tadqiqotlarda tanlashning yuqorida ko‘rib chiqilgan usullari bilan bir 
qatorda 
ularning 
kombinatsiyasi 
(qo‘shilgan 
holdagisi) 
ham 
qo‘llaniladi 
(kombinatsiyali tanlama). 
Tanlab kuzatishning pirovard maqsadi tanlamaning natijalari asosida bosh 
to‘plamni tavsiflash hisoblanadi. 
Tanlama o‘rtacha va nisbiy miqdorlar bosh to‘plamga yo‘l qo‘yilishi mumkin 
bo‘lgan xatoni hisobga olgan holda tatbiq etiladi. 
Har bir aniq tanlamada o‘rtacha tanlama bilan bosh to‘plam o‘rtasidagi farq, 
ya’ni 


x
х
~

tanlamaning o‘rtacha xatosi 

dan kam, unga teng yoki undan katta 
bo‘lishi mumkin. 

---

153 
Bunda bu farqlarning har biri turli xil ehtimollikka ega bo‘ladi (hodisani 
obyektiv sodir bo‘lish imkoniyati). Shuning uchun o‘rtacha tanlama bilan bosh 
to‘plam 

