Amerika Qo`shma Shtatlari

Hindiston (Hindiston Respublikasi) poytaxti - Deli shahri. BMT a'zosi


Bombay Borsası

Tavuskuşu olan Hindistan'ın ulusal kuş

Güney Hindistan sahil

Kuzey Hindistan'da Dağlar

Hindistan Parlamentosu

[koʻrsat] k • m • t Osiyo mamlakatlari

[koʻrsat] k • m • t Shanxay Hamkorlik Tashkiloti

[koʻrsat] k m t Katta yigirmatalik

Germaniya
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ushbu maqolaning nomi Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasida (2000-y.) Germaniya deb belgilangan. Uning nomini oʻzgartirish lozim deb hisoblasangiz munozara sahifasida murojaat qoldiring.

Germaniya Federativ Respublikasi Bundesrepublik Deutschland
Bayroq Gerb
Shior: Einigkeit und Recht und Freiheit (Olmoncha: „Birlik va Huquq va Ozodlik“)
Madhiya: Das Lied der Deutschen, 3rd stanza (Einigkeit und Recht und Freiheit)
Poytaxt	Berlin
Rasmiy til(lar)	Nemis tili
Hukumat	Parlamentlik Respublika
•  Prezident Joachim Gauck  •  Kansler Angela Merkel
Mustaqillik  •  Germaniya imperiyasi birlashishi 18-yanvar 1871  •  Germaniya Federativ Respublikasi: Gʻarbiy Xarbiy zonasidan 23-may 1949  •  GDR: Sharqiy Xarbiy zonasidan 7-oktabr 1949  •  Gʻarbiy vanSharqiyGermaniya birlashishi 3-oktabr 1990
Maydon
• Butun	357,021 km² (62-)
• Suv (%)	2,24
Aholi
• 2012 roʻyxat	81 903 000 (16- oʻrin)
• Zichlik	229/km²
YaIM (XQT)	2011- yil roʻyxati
• Butun	AQSh$3,089 trln. (5-)
• Jon boshiga	AQSh$37,814
Pul birligi	Yevro (EUR)
Vaqt Mintaqasi	(UTC+1 yozda +2)
• Yoz (DST)
Qisqartma	De
Internet domen	.de
Telefon prefiksi	+49

Germaniya (nem. Deutschland), Germaniya Federativ Respublikasi (nem. Bundesrepublik Deutschland) — Markaziy Yevropadagi davlat. Shimoliy Boltiq dengizlari sohilida joylashadi. Maydoni 357 ming km². Aholisi 81,89,mln kishi (2012). Poytaxti — Berlin shahri. Maʼmuriy jihatdan 16 yer (shtat) ga, yerlar okruglarga, okruglar tumanlarga, tumanlar jamoalarga boʻlinadi.
Mundarija
[yashirish] 

• 
  1 Davlat tuzumi
  
• 
  2 Hududiy boʻlinishi
  
  • 
    2.1 Federal Yerlar
    
  • 
    2.2 Eng katta shaharlar
    
• 
  3 Tabiati
  
• 
  4 Aholisi
  
• 
  5 Tarixi
  
  • 
    5.1 Germaniya birinchi jahon urushi davrida
    
  • 
    5.2 Germaniya ikkinchi jahon urushi davrida
    
  • 
    5.3 Germaniya urushdan keyingi yillarda
    
• 
  6 Asosiy siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari
  
• 
  7 Xoʻjaligi
  
• 
  8 Sanoati
  
• 
  9 Qishloq xoʻjaligi
  
• 
  10 Transporti
  
• 
  11 Eksport va import
  
• 
  12 Ijtimoiy soha
  
  • 
    12.1 Tibbiy xizmati
    
  • 
    12.2 Maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari
    
  • 
    12.3 Matbuoti, radnoeshittirishi va telekoʻrsatuvi
    
• 
  13 Adabiyoti
  
• 
  14 Meʼmorligi
  
• 
  15 Tasviriy sanʼati
  
• 
  16 Teatri
  
• 
  17 Musiqasi
  
• 
  18 Kinosi
  
• 
  19 Oʻzbekiston — Germaniya munosabatlari
  
• 
  20 Havolalar
  
• 
  21 Manbalar
  

Davlat tuzumi[tahrir]

Germaniya


Reichstag
OFR — federativ respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1949-yil 23-mayda qabul qilingan, unga 1954, 1956, 1990, 1993 va 1994-yillarda qoʻshimchalar kiritilgan. Davlat boshligʻi — federal prezident. U maxsus chaqiriladigan federal majlis tomonidan 5 yil muddatga saylanadi va yana faqat bir marta saylanishi mumkin. Federal majlis bundestag raisi tomonidan chaqiriladi va u bundestag deputatlari hamda landtaglar (yer parlamentlari) tomonidan saylangan aʼzolardan iborat. Prezident ish qobiliyatini yoʻqotsa yoki vafot etsa, bundesrat raisi prezident vakolatlarini bajaradi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni parlament amalga oshiradi. U ikki palata: bundestag va bundesratdan iborat. Bundestag aholi tomonidan 4 yil muddatga saylanadi. Bundesrat esa yer hukumatlari oʻz orasidan 4 yil muddatga tayinlaydigan vakillardan iborat. Ijroiya hokimiyat federal kansler boshchiligidagi federal hukumat qoʻlida. Federal kansler bundestagda prezidentning taklifiga binoan koʻpchilik ovoz bilan saylanadi. Vazirlar federal kanslerning taklifi bilan prezident tomonidan tayinlanadi. Har bir yerning oʻz konstitutsiyasi, parlament va hukumati bor.
Hududiy boʻlinishi[tahrir]
Federal Yerlar[tahrir]
Asosiy maqola: Germaniya yerlari.

		Federal Yerlar	Poytaxti	Yuzasi(km²)	Aholisi^(2)
	1	Baden-Vyurtemberg	Stuttgart	35.751,65	10.717.000
	2	Bavariya	Myunhen	70.549,19	12.444.000
	3	Berlin	^(1)	891,75	3.388.000
	4	Brandenburg	Potsdam	29.477,16	2.568.000
	5	Bremen	Bremen^(1)	404,23	663.000
	6	Hamburg	^(1)	755,16	1.735.000
	7	Hessen	Visbaden	21.114,72	6.098.000
	8	Meklenburg-Old Pomeraniya	Schwerin	23.174,17	1.720.000
	9	Quyi Saksoniya	Hannover	47.618,24	8.001.000
	10	Shimoliy Reyn-Vestfaliya	Dyusseldorf	34.042,52	18.075.000
	11	Reynland-Pfalz	Mains	19.847,39	4.061.000
	12	Saarland	Saarbrücken	2.568,65	1.056.000
	13	Saksoniya	Drezden	18.414,82	4.296.000
	14	Saksoniya-Anhalt	Magdeburg	20.445,26	2.494.000
	15	Shlesvig-Holshtein	Kiel	15.763,18	2.829.000
	16	Turingiya	Erfurt	16.172,14	2.355.000
	^(1) Berlin va Hamburg shaharlari ham yer, ham shahar hisoblanishadi; Bremen ham xutdi shunday va unga Bremenhaven ham kiradi. ^(2) Stichtag: 31. Dezember 2004

Eng katta shaharlar[tahrir]

Nr.	Shahar	Maydoni km²	Aholisi	E./km²
1	Myunhen	310,43	1.288.065	4.149
2	Berlin	891,75	3.389.579	3.801
3	Herne	51,41	171.325	3.333
4	Shtuttgart	207,36	591.114	2.848
5	Oberhauzen	77,04	219.147	2.845
6	Essen	210,37	588.084	2.802
7	Nyurnberg	186,38	495.546	2.657
8	Dyusseldorf	217,00	574.066	2.647
9	Boxum	154,40	382.087	2.628
10	Gelsenkirhen	104,85	272.445	2.598
11	Frankfurt Mayn	248,31	655.079	2.595
12	Gannover	204,01	520.100	2.530
13	Kyoln	405,15	965.954	2.384
14	Gamburg	755,16	1.737.000	2.300
15	Mannheim	144,96	324.940	2.241
16	Bonn	141,22	313.605	2.220
17	Duisburg	232,82	503.664	2.164
18	Wuppertal	168,41	363.502	2.150
19	Dortmund	280,30	587.272	2.095
20	Kiel	118,40	229.850	1.941
21	Mainz	97,75	186.061	1.903
22	Augsburg	146,78	261.208	1.880
23	Mülheim an der Ruhr	91,26	170.327	1.866
24	Kassel	106,77	198.503	1.820
25	Augsburg	146,93	260.407	1.772
26	Halle (Saale)	135,01	238.497	1.767
27	Krefeld	137,68	238.270	1.731
28	Leipzig	297,62	498.491	1.675
29	Bremen	326,72	544.746	1.667
30	Karlsruhe	173,46	283.227	1.633
31	Aachen	160,83	256.486	1.596
32	Mönchengladbach	170,43	266.684	1.565
33	Castrop-Rauxel	51,66	78.619	1.514
34	Dresden	328,30	487.421	1.480
35	Würzburg	87,65	129.050	1.470
36	Freiburg im Breisgau	153,06	213.998	1.398
37	Osnabrück	119,80	164.773	1.375
38	Wiesbaden	203,90	271.351	1.331
39	Braunschweig	192,09	245.872	1.280
40	Bielefeld	257,80	329.692	1.278
41	Hagen	160,36	198.780	1.239
42	Magdeburg	200,94	226.675	1.128
43	Chemnitz	220,85	248.365	1.125
44	Rostock	181,39	198.993	1.097
45	Saarbrücken	167,07	180.269	1.079
46	Koblenz	105,02	107.064	1.020
47	Lübeck	214,14	211.874	989
48	Münster (Westfalen)	302,83	269.579	890
49	Hamm	226,26	184.926	817
50	Erfurt	269,17	211.874	752

Tabiati[tahrir]
Germaniya manzarasi benihoya xilma-xil va jozibador. Past va baland togʻ tizmalari oralarida yassitogʻliklar, oʻrqirlar, koʻllar, keng va ochiq tekisliklar uchrab turadi. Shimoldan janubga tomon Germaniya 5 landshaft zonasiga boʻlinadi: Shimoliy Germaniya payettekisligi, oʻrtacha balandlikdagi togʻ ostonasi, Janubi-gʻarbiy Germaniya burma poydevorli oʻrta togʻligi, Janubiy Germaniya Alpoldi yassitogligi va Bavariya Alp togʻlari. Shimoldagi payettekisliklarda koʻllar, qirli, qum va tuproqli platolar, yaydoq yerlar va torfli botqoqlar koʻp. Oʻrta togʻ ostonasidan shimoliy tomondagi yerlar (Quyi Reyn, Vestfaliya va Saksoniya-Tyuringiya havzasi) serhosil. Janubda Sharqiy Alp togʻlari qad koʻtargan (eng baland nuqtasi SugShpitse togʻi, 2962 m). Shimoliy dengiz bilan Boltiq dengizi oraligʻidagi past-baland qirgʻoqlarda „Golshteyn Shvey-sariyasi“ joylashgan. Germaniya yer ostida tosh-koʻmir, qoʻngʻir koʻmir, tuzlar juda koʻp. Oz miqdorda temir rudasi, neft, tabiiy gaz bor. Iqlimi moʻtadil, dengiz iqlimi, gʻarb va shimoli-gʻarbdan janubi-sharqqa tomon dengiz iqlimidagi moʻtadil-kontinental iqlimga oʻta boradi. Yanvarning oʻrtacha harorati pasttekislikda 1,5 °C dan togʻlarda — 6 °C gacha; qishda sertuman, qor tez erib ketadi. Iyulning oʻrtacha harorati pasttekislikda 18 °C dan janubiy vodiylarda 20 °C gacha. Yillik yogʻin miqdori 600-800 mm. Baland togʻlarda yoz salqin, yogʻin 1000-2000 mm. Daryolari: Elba, Reyn, Dunay, Mayn, Vezer, Shire, Mozel. Yirik koʻllari: Voden, Myurits. Tuprogʻi asosan podzol, chimli podzol va qoʻngʻir oʻrmon tuproqlaridan iborat. Gars togʻlarining sharqiy va shim. togʻ oldi joylarida unumdor qoramtir tuproq uchraydi. Togʻlarda qoraqayin, dub, oq va qora qaragʻay oʻsadi. Bugʻu, elik, serna (togʻ echkisi), ohu va boshqalar yashaydi. Milliy bogʻlari — Bavariya oʻrmoni, Berxtesgaden .
Aholisi[tahrir]
Aholisining 90 % dan koʻprogʻi nemislar; qisman dan (daniyalik)lar va gollandlar yashaydi. Shahar aholisi 85 % dan ortiq^[1]. Rasmiy tili — nemis tili^[2]. Dindorlar — protestantlar (lyuteranlar, 50 % dan ziyod) va katoliklar^[3]. Aholi zichligi bir km²ga 229 kishi toʻgʻri keladi^[4][5]. Mamlakatda 7,2 mln. chet elliklar ham yashaydi. Ular umumiy aholining 8,9 % ini tashkil etadi. Yirik shaharlari: Berlin, Gamburg, Myunxen, Kyoln, Frankfurtmayn, Dortmund, Shtutgart, Dyusseldorf, Gannover, Nyurnberg, Leypsig, Drezden^[6].
Tarixi[tahrir]
Arxeologiya maʼlumotlariga koʻra, Germaniya hududida inson 500-300 ming yillar muqaddam paydo boʻlgan. Mil. av. 1-ming yillik oxirlarida Germaniyada joylashib olgan nemis qabilalari Rim davlati bilan toʻqnashdi. Xalgʻlarning buyuk koʻchishi deb ataladigan davrdan soʻng Germaniyada alemanlar, bavarlar, sharqiy franklar, sakslar, tyuringlar va frizlarqolgai.
6—8-asrlarda Germaniyaning barcha hududini franklar egallab oldi. 9-asrda Germaniya yerlari Sharqiy franklar qirolligi tarkibiga kirgandan soʻng mustaqil nemis davlatiga yoʻl ochildi. Shtaufenlar sulolasi (1138—1268) davrida Germaniya hududi ancha kengaydi. Ayrim nemis knyazliklari, ayniqsa Saksoniya knyazligi „salib yurishi“ niqobi ostida Elba va Boltiqboʻyi xalqlarining yerlarini bosib oldi. 15-asr oxiri — 16-asr boshlarida dehqonlar va shaharliklarning jabr-zulmga qarshi qoʻzgʻolonlari boʻlib turdi. Ayniqsa, aholidan har xil bahonalar bilan turli soliqlar undirib oladigan katolik cherkoviga qarshi qattiq norozilik tugʻildi. Martin Lyuter rahbarligida katolik cherkoviga qarshi harakat —reformatsiya boshlandi (1517). Reformatsiya davridagi ommaviy harakatning eng yuqori choʻqqisi 1524—26 yillardagi dehqonlar urushi boʻldi. Bu davrda Sharqiy Germaniyada oʻz mahsulotini tashqi bozorga moʻljallagan yirik xoʻjaliklar paydo boʻldi. 1618-yilga kelib katolik va protestantlarning oʻzaro kurashlari Yevropadagi oʻttiz yillik urush (1618—48) kelib chiqishiga sabab boʻldi. Urush oqibatida Germaniya katta talafot koʻrdi. 1648-yilgi Vestfaliya sulx. shartnomasiga koʻra, Germaniya bir necha knyazliklarga boʻlindi. Oʻzining muhim geografik oʻrni tufayli Brandenburg-Prussiya kurfyurstligi (1701-yildan Prussiya qirolligi) eng yirik nemis davlatlaridan biriga aylandi. 1740-1786 yillarga kelib, Fridrix II qirolligi davrida prus militarizmi avj oldi. Prussiya Yevropada buyuk davlatga aylanib, Germaniyada hukmronlik oʻrnatish uchun Avstriya bilan kurashni kuchaytirdi. 1740-yil Prussiya qoʻshinlari Avstriya Sileziyasiga bostirib kirdi. Savdo-sotiq va sanoatning rivojlanishi Germaniyada feodal krepostnoy tuzumini bekor qilishni taqozo qilar edi. Fransuz burjua inqilobi taʼsirida Germaniyada dehqonlar harakati avj oldi. nemis knyaz va feodallari Fransiyadagi inqilobni boʻgʻib tashlashni maqsad qilib olishdi. 1792-yil Avstriya bilan Fransiya oʻrtasida urush chiqdi. Prussiya Avstriya tomonida turib urushdi. Urushda Germaniya armiyasi yengildi. 1793-yil 18-martda fransuzlar tomonidan ozod qilingan Mayns shahrida nemis tuprogʻida birinchi demokratik respublika eʼlon qilindi. 1803—1804 yillarda Napoleon Germaniyadagi mayda davlatlarni tugatib, oʻz hukmronligida Reyn ittifoqi tashkil qildi. 1812-yilgi urushdaRossiyaning gʻalabasi Germaniyani Napoleon hukmronligidan xalos qildi. 1813-yilgi Leypsig urushu (xalqlar urushi)dan soʻng Germaniyaning barcha hududi ozod qilindi. 1814—185 yillar Vena kongressi qaroriga koʻra, 39 davlatni birlashtirgan Germaniya ittifoqi tuzildi. 1834-yil 18 davlat ishtirokida Germaniya bojxona ittifoqi tashkil togshi. Unda Prussiya rahbarlik rolini oʻynar edi. Bu ittifoq sanoat va savdoni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega boʻldi. Ayniqsa temir yoʻl qurilishida Germaniya katta yutuqlarni qoʻlga kiritdi va 1850-yilga kelib, Yevropada ikkinchi oʻringa chiqib oldi. 1848—49 yillarda Germaniyada burjua-demokratik inqilobi boʻlib oʻtdi. Uning maqsadi — mamlakatni birlashtirish, monarxiyatuzumini tugatish. agrar masalani demokratik asosda hal etish edi. Biroq, burjuaziyaning qoʻrqoqligi va xoinligi, proletariatning zaifligi tufayli inqilob magʻlubiyatga uchradi. Bu Prussiya hukmdorlarini mamlakatni inqilob yoʻli bilan emas, qurol kuchi va urushlar yoʻli bilan birlashtirish kerak degan xulosaga olib keldi. Prussiya Daniya (1864), Avstriya (1866) va Fransiya (1870) ga qarshi olib borilgan urushlardan soʻng Mayn daryosidan Shimolgacha boʻlgan yerlarda Shimoliy Germaniya ittifoqini tuzishga erishdi. 1871-yilgi Fransiya-Prussiya urushidan soʻng Germaniya pruss militarizmi asosida birlashtiriddi. 1871-yil 18-yanvarda nemis knyazlari Versalda Prussiya qiroli Vilgelm 1 ni Germaniya imperatori deb eʼlon qildi.