Amea folklor institutu

Ardahan Alevilerinde Define Hazırlık
(ölümün duyurulması, yıkama, kefenlenme, cenaze namazı)
Ölen kişiye ilk anda yapılan şeylerin başında nabzın kontrol edilmesi ve öldüğünden emin olunması gelmektedir. Ölen kişi eğer yan üzeri yatıyorsa sırt üstü yatırılır. Göz kapakları elle yavaşça kapatılır. Ayak başparmakları birbirine bağlanır. Elleri yanlarına uzatılır. Uygun görülürse üstündekiler iç çamaşırı hariç soyulur. Bir eşarp veya benzeriyle çenesi bağlanır. Çene altından sarılan eşarp tepesinden bağlanarak ağzın açık kalmaması sağlanır. “Üryan geldi üryan gidecek!” (K1) inanışı gereği ziynet eşyaları (saat, kolye, yüzük, vs.) varsa çıkarılır. Ölüm anında ruhun bedenden ayrılarak uçup gitmesine kolaylık sağlamak için çoğu zaman ölüm anında kapı ve pencerelerin açılması olayı (Ayata, 2006:113) Ardahan Alevilerinde bulunmamaktadır (K1-K2-K3-K4).
Uzaktan gelen yakın akrabalar için cenaze işlemleri bekletilebilir. Bekletme özellikle kış mevsimlerinde yapılırken yazın, gerekmedikçe tercih edilmez. Bununla birlikte cem evlerinin morglara ve soğutma cihazlarına sahip olması sayesinde artık yazın da cenaze bekletilebilmektedir (K1-K2-K3-K4). Bu örnekte görüldüğü üzere, modern zamanlarda teknolojik gelişmelerin sağladığı imkânlar çerçevesinde geleneksel davranış kalıplarında farklılıklar gözlenmektedir.
Ölüm olayının duyurulmasında Sünni pratiklerden farklı olarak sala verme yolu tercih edilmemektedir. Eski dönemlerde ölümün meydana geldiği yerleşim yerindeki tüm haneler dolaşılarak yapılan duyurma işlemi günümüzde hoparlör kullanılarak yapılmaktadır ve genelde belediyelerin anons sistemi devreye sokulmaktadır (K1-K2). Ölü yıkama işlemi mefta erkekse bu işlem bu işi bilen, erbabı olan erkekler tarafından yapılır. Kadın mevtaları ise kadın görevliler yıkar. Görevli, cenazeye önce abdestini aldırır, sonra yıkama işlemi başlar. Ve ölen kişinin yakınlarına birer su döktürülür. Cem evlerinden önce yıkama işlemi ölü evindeki kapalı bir mekânda yıkanırken bugün bu işlem çoğunlukla cem evlerinin cenaze yıkama işlemi için ayrılmış özel bölümlerinde yapılmaktadır (K1-K2-K3).
Yıkama işleminden sonra kefenleme işlemi başlar. Kefen rengi beyazdır. Kefenleme işlemi sonrasında tabuta konur. Tabutun üstüne yeşil bir örtü örtülür. Ölen kişi şehit ise Türk Bayrağı örtülür (K1-K2-K3-K4). Kefenleme işleminde kadınlar erkeklerden bir kat daha fazla kefenle sarılır. Ayrıca kadınların mezarı erkeklere göre daha derin kazılır. Bunun sebebi kamet bağlamaya^ göre olmasıdır. Erkeklerde “kamet bağlama” göbek hizasında olduğundan mezarı da göbek hizası derinliğinde kazılır. Kadınlarda ise “kamet bağlama” göğüs hizasında olduğu için mezarı da göğüs hizasında kazılır. Ölüyü yıkayan ve kefenleyen aynı veya farklı kişiler olabilir (K1-K2-K3).
Cenaze, evinde veya cem evinde yıkanıp, kefenlenip, tabuta konduktan sonra cenaze namazı için çıkarılır. Mekandan yedi adım uzaklaştıktan sonra Dede halktan (cemaatten) “razılık” ister: “Ey cemaat! Bu can dar-ı fenadan, dar-ı bekaya intikal etmiş gidiyor. Komşu hakkını, tuz ekmek hakkını, ahret hakkını, hakkınızı, emeğinizi helal ediyor musunuz? Helal Ediyor musunuz? Helal Ediyor musunuz? Helal Ediyor musunuz?” diye sorar. Genelde cemaat “helal ediyoruz” şeklinde yanıtlar. (Ölen “can”da hakkı olduğunu söyleyen olursa mevtanın hayatta olan musahibi bu hakkını öder.) Dede bu işlemi üç defa tekrarlar. Böylece cenaze namazı için musalla taşına götürülür. Dede bu sırada cemaate ihtarda bulunur. Cenaze namazında saf tutanlara “müşkül hali olan şahıs, yani abdesti olmayan ya da düşkün olan birileri varsa (düşkünler nasıl ki cem evine alınmazsa cenaze namazına da alınmaz) cenaze namazına durmasın” der (K1-K2-K3). Bayanlar isterlerse cenaze namazına durabilirler. Fatiha okunur ve dua edilir.