Amanov akram mirzayevich zaripov xusan baxodirovich "soliqlar va soliqqa tortish" fani

4-jadval 
Soliqlarning funksiyalari 
Fiskal 
Rag‘batlantirish 
Tartibga solish 
Qayta 
taqsimlash 
Soliqlarning tartibga solish funksiyasi shundan iboratki, ular 
ijtimoiy ishlab chiqarish, uning tuzilmasi va dinamikasiga, fan-
texnika taraqqiyotini tezlashtirishga iqtisodiy ta‘sir ko‗rsatuvchi 
muhim vosita bo‗lib xizmat qiladi. Soliqlar vositasida ishchanlik 
faolligini rag‗batlantirish yoki, aksincha, uni cheklash mumkin. 
Soliqlar yordamida proteksionistik iqtisodiy siyosatni olib borish yoki 
tovar bozoriga erkinlikni ta‘minlash mumkin. Soliqlarni tartibga 
solish funksiyasi orqali iqtisodiyot, ishlab chiqarish va aholining 
daromadlari tartibga solinadi.
Masalan, aksiz solig‘ini belgilash orqali ayrim iste‘mol 
tovarlarini ishlab chiqarish yoki realizatsiya qilishni tartibga solish; 
iqtisodiyot tarmoqlarini tartibga solish maqsadida soddalashtirilgan 
soliq tizizmini joriy qilsh; aholining daromadlarini muntazam 
ravishda oshirib borish maqsadida 2019 yil 1-yanvardan progressiv 
shkalani hamda fuqarolarning ish haqidan sug‘urta badallarini o‘rniga 
yagona 12 foizli stavkani belgilanish va h.k. 
Tub iqtisodiy islohotlar sharoitida soliqlarning tartibga 
soluvchilik roli kuchayib boradi. Ijtimoiy yo‗naltirilgan bozor 

---

44 
iqtisodiyotining o‗z modelini tashkil etishning eng muhim 
elementlaridan biri ishlab chiqarishga to‗g‗ridan-to‗g‗ri davlat 
boshqaruvidan chetga chiqish, tovar ishlab chiqaruvchilarning 
o‗zlariga, iqtisodiy maqsadga muvofiqlikdan kelib chiqqan holda, 
qanday faoliyat bilan shug‗ullanish va qanday mahsulot ishlab 
chiqarishni belgilashda erkinlik berish hisoblanadi. Shu munosabat 
bilan tadbirkorlik faoliyatining tartibga soluvchi bosh dastaklaridan 
biri soliqlar bo‗lib qoladi.
Shuni aytish kerakki, soliqlardan iqtisodiyotni tartibga soluvchi 
vosita sifatida foydalanish konsepsiyasi dastlab 1936 yili ingliz 
iqtisodchisi J.Keyns tomonidan ishlab chiqilgan edi. Ushbu 
konsepsiyaga muvofiq soliqlar jamiyatda iqtisodiy munosabatlarni 
faqat tartibga solish uchun mavjud. Biroq ushbu konsepsiya 
iqtisodiyotni ma‘muriybuyruqbozlik uslublariga asoslangan ijtimoiy 
ishlab chiqarish sharoitlarida o‗z ifodasini topa olmas edi va tabiiyki, 
u fanga qarshi burjua nazariyasi sifatida keskin tanqidga uchradi. 
Soliqlardan tadbirkorlikni tartibga solishning samarali vositasi sifatida 
foydalanish qayishqoq soliq siyosatini olib borishni talab qiladi, uning 
mohiyati, bir tomondan, budjet daromadlari to‗ldirilishini ta‘minlash, 
ikkinchi tomondan esa, ishbilarmonlik faoliyatini rag‗batlantirish, 
korxonalarning moliyaviy ahvolini sog‗lomlashtirish, tadbirkorik va 
investitsion faoliyatni rivojlantirishdan iborat. Soliqlarning tartibga 
soluvchilik 
funksiyasi 
iqtisodiyotni 
rivojlantirishga 
maqsadli 
yo‗naltirilgan ta‘sir ko‗rsatilishi uchun muvaffaqiyatli qo‗llanmoqda. 
Bu tadbirlar ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasiga va davlat budjeti 
daromadlari o‗sishiga katta ta‘sir ko‗rsatadi. Soliq chora-tadbirlari 
investitsion 
faoliyatni 
rag‗batlantirish 
(masalan, 
foydaning 
investitsiyalarga ajratiladigan qismiga soliq solinmaydi), mintaqaviy 
siyosatni amalga oshirishda keng qo‗llanadi. Jumladan, soliqlar 
yordamida ishlab chiqarish, masalan ma‘lum bir ishlab 
chiqaruvchilarga nisbatan imtyozlarni belgilash, iste‘mol masalan, 
aksiz solig‗ini joriy qilish, aholining daromadlari esa jismoniy 
shaxslardan olinadigan daromad solig‗iga nisbatan o‗zgaruvchan 
stavkani, ya‘ni jismoniy shaxslarning daromadi oshib borishi bilan 
soliq stavkasini oshib borishi orqali tartibga solinadi.
Davlatning soliqlarni oshirish yo‗li bilan keyinchalik ularni 

---

45