Amaliy matematika” fakulteti, “biotexnologiya” kafedrasi, 5320500-“Biotexnologiya”(tarmoqlar bo`yicha) yo‘nalishi 151-20- guruh 2-bosqich talabasi Oxunboyev Ziyodjon Muzaffar o`g`lining

R. carthamoides o'zgartirilgan ildiz ekstraktining inson glioma hujayralariga nisbatan sitotoksikligi bo'yicha oldingi tadqiqotlarimizga asoslanib, ushbu tadqiqotning maqsadi inson leykemiyasining ikkita hujayra liniyasida sitotoksik va genotoksik faolligini baholashdir: miyeloid (K-562) va limfoid ( Hujayra hayotiyligini, mitoxondriyal DNK (mtDNK) va yadroviy DNK (nDNK) shikastlanishlarini, mitoxondriyal membrana potentsialini yo'qotishni va mtDNK nusxasi raqamini o'zgartirishni baholash orqali CCRF-CEM) va o'pka saratoni hujayra o’sish liniyasini seknlashrtadi.
ADABIYOTLAR SHARHI
1. O’SIMLIKLAR SISTEMATIKASI (YUKSAK O’SIMLIKLAR) (X. Xaydarov, Y. Tashpulatov, X. Jalov, I. Mukumov) kitobi ma’lumotlaridan foydalanilgan holda Maxsarsimon Lavzeya (Rhaponticum carthamoides) o’simligini sistemetik o’rni haqidagi ma’lumotlar olindi.
2.DORIVOR O’SIMLIKLAR YETISHTIRISH TEXNALOGIYASI VA EKOLOGIYASI (O’. Ahmedov, A. Ergashev, A. Abzalov, M. Yo’lchiyeva, D. Mustafaqulov) kitobi ma’lumotlaridan foydalangan holda Maxsarsimon Lavzeya (Rhaponticum carthamoides) o’simligini ekish maydoniga ishlov berish, ekish texnikasi, o’simlikni yetishtirish va xom ashyoga ishlov berish haqidagi ma’lumotlar olindi
3.QISHLOQ XO’JALIGI MAHSULOTLARINI SAQLASH VA BIRLAMCHI QAYTA ISHLASH TEXNOLOGIYASI (X. B. Shaumarov, S. Y. Islamov) kitobi ma’lumotlaridan foydalanilgan holda Maxsarsimon Lavzeya (Rhaponticum carthamoides) o’simligi ildizi xom ashyolariga ishlov berish, saqlash va tashish texnologiyalari haqidagi ma’lumotlar olindi.
4.BIOEKOLOGIYA (O’SIMLIKLAR EKOLOGIYASI) (T. U. Raximova, R. X. Allaberdiyev, N. K. Kuchkarov) kitobi ma’lumotlarida foydalanilgan holda Maxsarsimon Lavzeya (Rhaponticum carthamoides) o’simligini ekologiyasi haqidagi ma’lumotlar olindi.
5.(Journal of Medicinal Plants Research 1092-1098, December, 2019 Available online at http://www.academicjournals.org/JMPR ISSN 1996-0875© 2019 Academic Journals) ma’lumotlaridan foydalanilgan holda Maxsarsimon Lavzeya (Rhaponticum carthamoides) o’simligini ildizidan tayorlangan ekstrakti odam organizmidagi saraton hujayralariga ta’sir etib saraton hujayralaridagi apaptozini kamaytrishi aniqlandi.
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/genbank/ sayti ma’lumotlaridan foydalanib Maxsarsimon Lavzeya (Rhaponticum carthamoides) o’simligining tukli ildizidan olingan preparatni genetiik tahlili haqidagi ma’lumotlardan foydalanildi.

I-BOB. RHAPONTICUM CARTHAMOIDES TURKUMI SISTEMATIKASI

I.1. Maxsarsimon lavzeya (Rhaponticum carthamoides) botanik tavsifi.
Rhaponticum yoki Leuzea) oilasi murakkab yoki Aster (lotin Rhaponticum yoki Leuzea). Asteraceae yoki Compositae). Bu turning asosan Evroosiyoda tarqalgan 20 turlari mavjud. Ilmiy bilan bir qatorda, bir nechta ismlar mavjud: rapontikum saflorovidny, katta boshli saflorovidny, maraliy root va boshqalar.
Botanika tavsifi. 1,5 m yoki undan ko'p (1,8 m) balandlikda, taxminan 10 sm uzunlikdagi va 30 mm qalinlikdagi ko'plab nozik elastik ildizlarga ega bo'lgan yog'ochli, gorizontal qora rizomli (15-5 mm qalinligi) ko'p yillik o'simliklar qatronli hidga ega. Ildiz bir nechta, tik, ichi bo'sh. Barglar quyuq yashil, muntazam, noto'g'ri pinnate, tishli, elliptik yoki cho'zinchoq, uzunligi 12-40 sm va kengligi 5-20 sm. Yuqori (to'liq, katta tishli) va o'rta ildiz barglari o'tirgan, pastki ildiz – petiole. Gullar kichik, binafsha-binafsha yoki pushti, quvurli, bitta apikal, katta, deyarli sferik inflorescences – diametri 3-8 sm savat. Savatning o'ragi yuqori qismida o'ralgan lanceolat barglari bilan qoplangan. Leuzea safloroid gulining formulasi: *H(5)L(5) T5P2.
Gullash vaqti iyul-avgust, madaniyatda-iyun (Moskva viloyati). Meva avgust-sentyabr oylarida pishib etiladi.
1.2. Maxsarsimon lavzeya (rhaponticum carthamoides) o‘simligining tarqalishi va morfologiyasi.
Rhaponticum carthamoides Sibir kelib chiqishi endemik dorivor o'simlik. Uning ildizlari to'qima yaxshi biologik faol birikmalarning boy manbai sifatida tanilgan. R. carthamoides xom ekstraktlari edi ikki xil ekstraksiya usuli (sonikatsiya va titrlash) va uchta ekstraksiya erituvchisi bilan olingan turli qutblanish bilan (xloroform, metanol va suv). Barcha ekstrakti antioksidlovchi uchun namoyish etildi.Faoliyati (fosfomolibden sinov, -karotin sayqallash test, DPPH va FRAP sinovlari), sitotoksik (MTT) va mutagen faoliyati (foydalanish Vibrio harveyi shtammlarini bilan tahrirlangan Ames sinov). Hammasi sinalgan ekstraktlar molibden kamaytirish va linoleik kislota peroksidasyon taxminan 85% inhibe ega edi. Biroq, faqat suv va metanol ekstraktlari Fe kamayadi +3 ionlar va tozalangan DPPH erkin radikali. Boshqa xloroform ekstraktlari barcha sinovdan o'tgan hujayra chiziqlariga nisbatan ozgina toksikligini ko'rsatdi.
II-BOB. RHAPONTICUM CARTHAMOIDES TURKUMINING AMALIY AHAMIYATI.
2.1. Maxsarsimon lavzeya (Rhaponticum carthamoides) o’stirish texnalogiyasi. Maxsarsimon levzeya O'zbekistonga 1955-yilda Leningradning botanika bog'idan olib kelib ekilgan. O'simlik yorug'sevar, nisbatan qurg'oqchilikka chidamliligi, sovuqqa bardoshliligi, o'sib rivojlanish davomida issiqqa talabchan emasligi bilan ajralib turadi va 5°S darajagacha sovuqqa chidaydi. O'zbekistonning tog' va tog' oldi tuproqlarida yaxshi o'sadi. Levzeya o'simligi ko'p yillik bo'lgani uchun urug'idan va ildizpoya qalamchalaridan ekib o'stiriladi. Uni ekish uchun begona o'tlardan tozalangan, o'rtacha mexanik tarkibli yerlar tanlanadi. Undan tashqari almashlab ekish dalalarida joylashtirish yaxshi natija beradi. Ekishdan oldin yerlar organik o'g'itlar bilan oziqlantirib 27-30 santimetr chuqurlikda haydab qo'yiladi. Levzeyani bizning sharoitimizda erta bahorda ekish mo''tadil muddat hisoblanadi. Ekishdan oldin yerlar chizellanadi va mola bilan tekislanadi. O'simlik ekiladigan hududning ob-havo sharoitiga qarab martning oxiri aprelning boshlarida stratifikatsiya qilingan urug lar bilan oddiy usulda, qator oralarini 45-60 santimetrdan qilib, urug'larni 2-3 sm chuqurlikda ekiladi. Gektariga 20-25 kg urug' sarflanadi. Dala sharoitida maysalar 9-20 kunda unib chiqadi. Har bir metr yerda 20-25 ta o'simlik qoldiriladi (yagana qilingandan keyin). Ekinlarni sug'orishda tuproq tarkibidagi namlikni va o'simlik holatini hisobga olib sug'orish olib boriladi. Vegetatsiya davomida 8-9 marta sug'oriladi. Ekinzorlar birinchi yili 50 kg azot, 30 kg fosfor va 20 kg kaliy bilan oziqlantiriladi. Oziqlantirish sug'orishdan oldin amalga oshiriladi. Mavsum davomida 4-5 marta kultivatsiya qilinib, begona o'tlardan tozalanadi. Ikkinchi yili o'simlikning shonalash davrining boshlarida 40 kg azot, 30 kg fosfor va 20 kg kaliy o'g'iti bilan oziqlan-tiriladi. Mavsum davomida 6-7 marta sug oriladi. 2-3 sug'orishdan so'ng o'simlik oralari yumshatiladi. O'simlikni gullash fazasida gektar hisobida 50 kg azot va 30 kg kaliy o'g'iti berib oziqlantirishni tugatiladi va uning rivojlanishi yanada tezlashadi. Levzeya o'simligi rivojlanish davrida, ayniqsa gullash fazasida oziqa moddalarni ko'p talab qiladi. Shularni hisobga olib vegetatsiya davomida 80-90 kg azot, 70-80 kg fosfor va 50 kg kaliy o'g'iti bilan oziqlantirilsa rivojlantirilgan xom-ashyoni yig'ib olish mumkin bo'ladi. Maxsarsimon Levzeyani vegetativ yo'l bilan ko'paytirishda o'simlik 3 yoshli bo'lganida har tukini 2-3 qismga bo'lish yo'li bilan amalga oshiriladi. Bunda o'simliklarning yashovchanligi 80-95 foizni tashkil etishi kerak. Uning mavsum davomidagi parvarishi yuqorida bayon etilganlardan farq qilmaydi. O'simlikning barcha qismi xom-ashyo hisoblanadi. Ildiz tarmoqlari mavsum oxirlarida tez rivojlanadi. Shuning uchun o'simlik ildizlari kech kuzda yig'ib olinishi kerak. Mahsulot tayyorlash. Ildizpoyalari bilan birga qazib olingan ildizpoyalarning qurigan qismlari qirqib tashlanadi, tuproqlardan tozalanadi, suv bilan yaxshilab yuviladi. Yirik ildizpoyalar uzunasiga bo'linadi. Xom-ashyo 40-45 daraja haroratda quritiladi. Uni 3 yil saqlash mumkin. Urug'i may oyi oxiri iyun oyining boshlarida qiygoch yig'iladi. Buning uchun to'pgullari qirqib olinib, urug'i ajratib olinib, keyin quritiladi. Mavsum davomidayaxshi parvarish qilingan o*simlikning har gektaridan (3 yil
turgan) 3-4 tonna xom-ashyo va 250-300 kg urug' olish mumkin.
2.2.Maxsarsimon lavzeya (Rhaponticum carthamoides) amaliy ahamiyati.