, - lenis , g‘ ning yoniga qo‘y ilib ( g‘ъ ) talaffuzda portlashni ifodalaydi.
ъ – asper, g ning yoniga qo‘y ilib (gъ ), spirantizatsiyani, ya’ni shu tovushning sirg‘ aluvchi ekanligini ifodalaydi.
/ - akut, belgining o‘ng tomoniga qo‘yilib, ( l/ ), palatalazatsiya ( yumshalishini) ko‘rsatadi.
> belgisi – o‘tish hodisasini bildiradi.
< belgisi – o‘zgarish hodisasini ko‘rsatadi.
// belgisi – tovushlarning almashinishi va ikki faktning parallel qo‘llanishini ko‘rsatadi.
( ) qavs – shart bo‘lmagan , tushib qoladigan elementni ko‘rsatadi.
[ ] o‘rta qavs – umumiy matndan transkripsiya qilingan so‘zlarni ajratib ko‘rsatish uchun ishlatiladi.
~ - turli darajadagi qisqarish va kuchsizlanishlarni ifodalaydigan belgilardan biri sanaladi.
1. Har bir tovush bir beigi bilan ko‘rsatiladi, ya‘ni adabiy tildagi kabi ikki tovushni bir belgi bilan ko‘rsatish amalda qo‘llanmaydi. Masalan,
ya,yu,ya,yo. Bu harflar adabiy tilda qo‘llanadigan harflar bo‘lib, rus-krill yozuvida grafemalar hisoblanadi.
2. Bir belgi doim bir tovushni bildiradi. U adabiy tildagi kabi ¡kki belgi bir tovushni bildirmasligi kerak. Masalan: ng(n,) kabi.
3. Turli diakritik belgilar (qo'shimcha belgilar) ham qo‘llaniiadi. Bunday belgilar asosan ostki va ustki belgilardir, lekin ba’zan o‘rtada ham bo‘ladi. Masalan: :Iam. q, go, o', h va boshqalar.
4. Unlilarning yumshoqligini bildirish uchun ustiga ikki nuqta qo‘yiladi yoki a harfi qo 'yiladi. Masalan: patona, gap va boshqalar.
5. Undoshning yumshoqligini bildirish uchun yuqoridan uning o‘ng tarafiga kichik belgi qo‘yiladi. Masalan: b ’ir, k im va boshqalar.
6. Unlining ustidagi to‘g‘ri chiziq uzunlikni, boliq chiziq esa qisqalikni bildiradi. Agar bu belgilar bo'lmasa, unli, odatdagidek, me’yoriy, o‘rta holatda bo'ladi. Masalan: kbm, fítm, svnt.
7. Tovushlaming qattiqligi ham ko‘rsatiladi. Masalan, bhiqbin, qav:q. qasmaq(ovqatning qozonga yopishgani), qbiz (qiz), go sht va boshqalar.
8. Tovushlaming tushishi ham ifodalanadi. Masalan: b:lah (r), sh ar (h).
9. Urg‘u ham odatdagidek ko'rsatiladi: Masalan: sarO;Ui,rm,z.
Hozirgi alifibo (rus-krill alifibosi asosidagi o‘zbek yozuvi va yangi o‘zbek yozuvi) asosida tuzilgan amaliy yozuvdagi belgilar bu fanda qo‘llanadigan trans-kriptsiya uchun xizmat qiladi. Shu bilan birgalikda o‘zbek shevalariga xos bo‘lgan ba’zi bir nutq tovushlarini aniq ifodalash uchun qo'shimcha belgilar ishlatiladi.
Transkripsiyada (rus-krill yozuvidagi) “yo”lashgan harflar quyidagicha tarzda beriladi: to - vu: a - ya, ye: e - e(ye,ye): é – yD (yo ).
Do'stlaringiz bilan baham: |