amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari 1-mavzu. Dori va dorivor moddalar texnologiyasi fani Darsning maqsadi

5-rasm. Katik dorilarni maydalaydigan va aralashtiradigan asbob.
Ko‘rinishidan kofe maydalagichga o‘xshash bu apparatda ichki idishining diametri barobarida pichoklari o‘rnatilgan bo‘lib, uning aylanish tezligi 18000 aylanish/minut. Bu tezlikda maydalanadigan modda shakl ta’sirida changga aylanib, apparat kopkogiga tegib yana maydalanadi. Maydalanadigan ingredientlar apparat kopkogiga solinib, uni apparat korpusi bilan berkitiladi, so‘ng apparat to‘ntarilib kukun 1-2 min maydalanadi.



6-rasm. Doriqona elagi.
(taglik va kopkogi bilan)
Maydalangan kukunni yana apparat kopkogiga to‘kib (agdarib), ichidagi kukun qopqoqqa o‘tkaziladi. Uni ochib ichidan maydalangan, aralashtirilgan kukun olinadi.
Elash. Kukunlar yirik va mayda zarrachalarni saralash maksadida elanadi. Elash maydaligi jixatidan bir-biriga Yakin zarrachalarning saralanishi demakdir.
Doriqona sharoitida elash jarayoni ko‘p xajmdagi elaki dorilar tayyorlanishida ishlatiladi. O‘simlik xom ashyosini maydalik jixatdan saralashda elash zarur jarayonlardan xisoblanadi. Maydalangan zarrachalarni saralashda 0,1-10 mm diametrdagi elaklar ishlatiladi. Doriqona amaliyotiga mo‘ljallangan elaklar gardishining diametri 150-200 mm atrofida bo‘ladi. Elaklarning turli o‘lchamdagilari va ularning yigmalari (6-rasm) ishlatilishi mumkin.
6-mavzu. Dozalash.


Darsning maqsadi: mavzu bilan talabalarni yaqindan tanishtirish. Mavjud preparatlar bilan tanishtirish.
Darsning o‘tkazish tartibi: dars o‘qituvchi bilan talabalar o‘rtasidagi muloqat asosida olib borilib, barcha ma’lumotlar yozib tushintirib beriladi.
Darsni o‘tkazish uchun kerakli jixozlar va vositalar: jadvallar, mavjud bo‘lgan dori vositalari, adabiyotlar.
Dozalash. Tayyor elaki dorilarni aloxida bir marta ishlatiladigan kilib taksimlanishiga dozalash deyiladi. Elaki dorilarni dozalashning 2 usuli bor. Xajm va ogirlik usuli. Kukunlarni (elaki dorilarni) dozalashda asosiy e’tibor uning aniqlik darajasi xisoblanadi. Ammo xar kanday dozalash usuli ham ayrim kamchiliklardan xoli emas, shuni xisobga olgan xolda XI Davlat farmakopeyasi bunday xatoliklarni quyidagi me’yorda bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatadi:
Kukun ogirligi, g. Xatolik, %
0,1 gacha ± 15
0,1—0,35 ± 10
0,31—1,0 ± 5
1 g ortik ± 3
Keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, kukun massasi kancha ko‘p bo‘lsa, tortishdagi aniqlik shuncha oshadi. Kukunlar umuman 0,2-1,0 g atrofida dozalanadi. Undan ko‘p yoki kam bo‘lishi ularni qabul kilishda ham ayrim o‘ngaysizliklarni keltiradi. Dozalash asosan ko‘l tarozilarida bajariladi. Ishlatish oldidan tarozi pallalari spirt bilan yoki spirt-efir aralashmasi bilan artiladi. Kukun xovonchadan tarozi pallasiga plastmassa yoki shoxdan kilingan koshikchalar yordamida olinadi va palladan kogoz kapsulalarga solinadi. Kogoz kapsulaga o‘tkazilganda pallada kukun kolmasligi uchun palla orkasiga ko‘rsatkich barmok bilan chertib ko‘yiladi. Ishlatib bo‘lingan tarozi pallasi bir chimdim paxta yoki doka parchasi bilan artib tozalab ko‘yiladi. Ishlatilgan paxta yoki doka tashlanadi. Pallani sochik yoki ko‘l bilan artish yaramaydi.
Kukunlarni ko‘l tarozisi bilan dozalash ancha vakt va maxorat talab qiladi. Ayniksa bu xol ko‘p miqdordagi elaki dorilarni dozalashda yakkol ko‘rinadi. Bunday xollarda doriqona sharoitida ishlatishga mo‘ljallangan kukunlarni dozalaydigan PD (Poroshok dozatori) — 2 apparati (7-rasm) ko‘llanadi.