Amaliy mashg’ulotlar. 1, 2, 3, 4-amaliy mashg’ulot

ПОИСК 

 

РЕШЕНИЯ

”  funksiyalaridan  foydalanamiz.  Birinchi  navbatda  biz    maqsad 

funkisiyasini ifodalovchi quyidagicha jadval tuzamiz (10.1-rasm):  

  

10.1-rasm.  

  

Bu yerda sariq bilan bo`yalgan “E4” yacheykaga “СУММПРОИЗВ” funksiyasini kiritamiz. 

1massiva “B3:D3”, 2-massivga “B4:D4” sohani kiritamiz (10.2-rasm).  

  

10.2-rasm  

  

Shundan so`ng chegaraviy shartlarni ifodalovchi quyidagi jadvalni yaratamiz (10.3-

rasm):  

  

10.3-rasm.  

  

Bu yerda sariq bilan bo`yalgan “E9” va “E10” yacheykalarga “СУММПРОИЗВ” 

funksiyasini kiritamiz. 1-massiva “$B$3:$D$3”, 2-massivga “B9:D9” va mos ravishda  

“B10:D10” sohalarnini kiritamiz (10.4, 10.5-rasmlar).  

  

 

  

10.4-rasm  

  

10.5-rasm  

---

 

Shundan   so`ng   “ПОИСК   РЕШЕНИЯ”   funksiyasidan   foydalanamiz. 

 

Maqsad  

funksiyamizni,  yani  maksimal  foydani  ko`rsatadigan  yacheykani  E4  qilib  belgilaymiz. 

Funksiya maksimumga intilishini belgilaymiz. O`zgaruvchilarga  “B3:D3” sohani kiritamiz. 

Chegaraviy shartlarni kiritamiz. Chegaraviy shartlarga qo`shimcha qilib har bir o`zgaruvchi 

0 ga teng yoki undan katta bo`lishi bilan birga butun son bo`lishi shartini kiritamiz. Chunki 

yarimta yoki chorakta eshik ishlab chiqarib bo`lmaydi (10.6-rasm).  

  

10.6-rasm.  

  

10.7-rasm.  

  

MS  Excel  dasturi  yodamida  masalaning  yechimi  topildi.  Unga  ko`ra  firma  mavjud 

resurslardan foydalanib o`z foydasini 81200 ming so`mgacha yetkazishi mumkin.  

G)Masalaning yechimiga ko`ra firmaning maksimal foydasi 81200 ming so`mga teng bo`ladi. 

Buning  uchun  firma  standart  eshik  turidan  300  dona  va  o`ymakor  eshik  turidan  100  dona 

ishlab  chiqarishi  kerak  bo`ladi.  Polirollangan  eshik  turidan  esa  ishlab  chiqarmaydi.  Firma 

firma standart eshik turidan 300 dona va o`ymakor eshik turidan 100 dona ishlab chiqarish 

uchun o`zining mavjud resurslarini,  ya`ni vaqt  resurslarining barchasini ishlatadi. Aniqroq 

ifodalasak,  eshik  ishlab  chiqarish  uchun  15000  ming  minut  yoki  250  soat.  Eshikka  ishlov 

berish  uchun  9000  minut  yoki  150  soat  vaqt  sarflaydi.  Iqtisodiyotning  bosh  masalasi 

cheklangan resurslar sharoitida  cheksiz ehtiyojlarni qondirishdir. Firmaning bosh maqsadi 

esa cheklangan resurslardan foydalanib maksimal daromad olishdir. Masala yechimiga ko`ra 

mavjud  resurslar  to`liq  ishlab  chiqarishga  jalb  qilinmoqda  va  shu  orqali  firma  foydasi 

maksimal ko`rsatkichga erishmoqda. Berilgan masalada ishlab chiqarish resursi sifatida vaqt 

berilyapti.  Vaqt  resursining  boshqa  resurslardan  farqi  shundaki,  vaqtni  ishlatmay,  saqlab 

bo`lmaydi. Firma ish vaqti byudjetini to`liq ishlab chiqarishga sarflasa, yaratilgan qo`shilgan 

---

qiymat  va  foyda  oshadi.  Demak  masalaning  yechimi  firma  uchun  har  tomonlama  optimal 

yechimdir.  

D)  Berilgan  masala  shartiga  ko`ra  firma  3  turdagi  eshiklar  ishlab  chiqaradi.  Firmaning 

maksimal  foydasini  ta`minlaydigan  optimal  yechimga  ko`ra  esa,  firma  faqat  2  turdagi 

eshiklarni  ishlab  chiqarishi  kerak.  2-turdagi  polirollangan  eshikdan  ishlab  chiqarmasligi 

kerak.  Firma  3  turdagi  eshikdan  ham  ishlab  chiqarishi  uchun  masala  shartiga  quyidagicha 

o`zgartirish kiritamiz. 2turdagi eshik ishlab chiqarish uchun ketadigan vaqt sarfini 30 dan 35 

minutga, eshikka ishlov berish vaqtini esa 30 dan 25 minutga o`zgartiramiz. 3- turdagi eshikni 

ishlab chiqarish uchun ketadigan vaqt sarfini 60 dan 55 minutga, eshikka ishlov berish vaqtini 

esa 30 dan 20 minutga o`zgartiramiz. Shundan so`ng yechimni topamiz (10.8-rasm).  

  

10.8-rasm.  

  

Masala shartiga o`zgartirish kiritilgandan so`ng topilgan  yechimga ko`ra, firma har 

uchchala  turdagi  eshikdan  ishlab  chiqaradi.  Firmaning  maksimal  foydasi  esa  87664  ming 

so`mga teng.   

Masala shartiga ko`ra har bir eshik turining alohida samaradorligini aniqlasak, qaysi 

eshik turiga kamroq vaqt sarflab ko`proq foyda olish mumkinligini ko`rishimiz mumkin. 

Buning uchun biz har bir eshik turidan keladigan foydani shu eshik turini ishlab chiqarishga 

ketadigan jami vaqtga bo`lamiz.  K1=178/(30+20)=3,56  

K2=218/(30+30)=3,63  

K3=178/(30+20)=3,08  

Ko`rinib  turibdiki,  2-turdagi  eshikning  ishlab  chiqarish  samaradorligi  eng  yuqori, 

3turdagi eshikning samaradorligi eng past darajaga ega. Lekin masalaning optimal yechimiga 

ko`ra  2-turdagi  eshikdan  ishlab  chiqarilmaydi,  3-turdagi  eshikning  samaradorligi  eng  past 

bo`lsa ham 100 dona ishlab chiqariladi. Bunga sabab firmaning jami ish vaqti byudjetining 

notekis taqsimlanganligidir. Yani 250 soat ishlab chiqarish operatsiylariga, 150 soat ishlov 

berishga.  Agar  biz  masala  shartini  o`zgartirib  ishlab  chiqarish  operatsiylariga  va  ishlov 

berishga teng miqdorda 200 soatdan ajratsak masala yechimi quyidagicha o`zgaradi (10.9-

rasm):  

  

  

10.9-rasm.  

  

---

Yechimga ko`ra firma faqat 2-turdagi eshikdan 400 dona ishlab chiqaradi. Chunki 2-turdagi 

eshikning  samaradorligi  eng  yuqori.  Barcha  resurlar  ishlab  chiqarishga  jalb  qilinadi. 

Firmaning maksimal foydasi esa 87200 ming so`mga teng bo`ladi.    

d)  Masala  shartiga  bir  qancha  o`zgartirishlar  kiritishimiz  mumkin.  Masalan  firmada  ba`zi 

turdagi eshik turlarini ishlab chiqarishning maksimal miqdori chegaralangan bo`lishi,  yoki 

firma  ma`lum  turdagi  eshikni  yetkazib  berish  bo`yicha  shartnomalar  imzolagan  bo`lishi 

mumkin. Shunga ko`ra masala shartiga quyidagicha o`zgartirish kiritamiz:   

Firma boshqa bir qurilish firmasi bilan har hafta standart turdagi eshikdan 20ta, 

polirollangan eshikdan 40 ta yetkazib berish bo`yicha shartnoma imzolagan. Undan 

tashqari firmaning ishlab chiqarish quvvati har hafta faqat 50 ta o`ymakor eshik ishlab 

chiqarishga yetadi.  Bu shartlar kiritilgandan so`ng masalaning yechimi quyidagicha 

o`zgaradi (10.10-rasm).  

  

10.10-rasm.  

  

Bu shartlar kiritilgandan so`ng  firma 1-turdagi  eshikdan 315 ta, 2-turdagi  eshikdan 

40ta va 3-turdagi eshikdan 50 ta ishlab chiqaradi. Firmaning maksimal foydasi 78690 ming 

so`mga teng bo`ladi. Ishlab chiqarishga 13650 minut, ishlov berishga 9000 minut sarflaydi.  

Masala shartiga ko`ra ishlab chiqarish resursi sifatida faqat ish vaqti sarfi ko`rsatilgan. Lekin 

ishlab  chiqarish  omillari  turlicha  bo`lishi  mumkin.  Masalan  eshik  ishlab  chiqarish  uchun 

yog`och va bo`yoq ham kerak bo`ladi. Masala shartiga quyidagicha o`zgartirish kiritamiz:  

Birinchi turdagi eshikni ishlab chiqarish uchun 0,3 m3 yog`och va 1 litr bo`yoq, 2-

turdagi eshik uchun 1,2 m3 yog`och va 1,2 litr bo`yoq, 3-turdagi eshik uchun 0,5 m3 yog`och 

va 0,8 litr bo`yoq kerak bo`ladi. Firmada haftalik 120 m3 yog`och va 400 litr bo`yoq zahirasi 

mavjud.  Masala shartlarini o`zgartirganimizdan so`ng yechim quyidagicha o`zgaradi (10.11-

rasm):  

  

10.11-rasm.  

Firma standart eshikdan 345 ta, polirollangan eshikdan 40ta va o`ymakor eshikdan 1 

ta  ishlab  chiqarsa  korxona  maksimal  foydaga  ya`ni  70408  ming  so`mga  erishadi.  Lekin 

mavjud resurslar ishlab chiqarishga to`liq jalb qilinmaydi.  

  

---