Amaliy mashg‘ulotlar 1- amaliy mashg‘ulot (2 soat) Mavzu: sblsqlarining nutqiy voqelanishini o‘rganish Reja

Kiritma gap


So`zlovchining asosiy fikr ichida yo`l – yo`lakay aytilgan fikrini anglatuvchi gap kiritma gap deyiladi. Kiritma gap o`zi kiritilgan gapning biror bo`lagiga mazmunan aloqador bo`lib, maxsus pauza bilan ajratiladi. Masalan: Nima uchundir Ahmad yuragida ayriliq jafosi, achinish sezmadi (bu his keyin uning yuragini o`rtaydi). (F.Musajonov).
Kiritma gap ko`pincha qavs ichida beriladi: Hay, aytmoqchi, Oyim kelgan ekanlar ( u «Oyim» deb Humayrabonuni ko`zda tutardi). (J.Abdullaxonov). Ba’zan esa u asosiy gapdan tire orqali ajratiladi: SHunday qilib, Asal va Samad o`g`lining ismi shunday ekan – bizning yo`l uchastkamizda qolishdi. (CH.Aytmatov).

Murakkablashtiruvchi vositalar. Gap tarkibi undalma, ajra-tilgan bo‘lak, bo‘laklarning uyushishi, kirish va kiritma vosita yordamida murakkablashadi. Undalma, kirish va kiritma gap bo‘laklari bilan mazmunan bog‘langan, lekin grammatik munosabatga kirishmagan hodisa bo‘lib, gapning umumiy sintaktik qurilishini o‘zgartirishga qodir emas. Masalan, Qaylardasan, sevikli erkam gapidagi undalma (sevikli erkam), Shavkat, so‘zsiz, va’dani uddalaydi gapidagi kirish so‘z (so‘zsiz), Tabibning ta’biricha, bu dardga da’vo yo‘q emish gapidagi kirish birikma (tabibning ta’biricha), Shoir (men uni ilgari ko‘rmagan edim) rindona ijodkor sifatida taassurot qoldirdi gapidagi kiritma (men uni ilgari ko‘rmagan edim) ana shunday