Amaliy mashg‘ulotlar 1- amaliy mashg‘ulot (2 soat) Mavzu: sblsqlarining nutqiy voqelanishini o‘rganish Reja

Kesim tuzilishiga ko’ra sodda, murakkab va tarkibli bo’ladi.

1. Sodda kesim bir mustaqil so’z bilan ifodalanadi:

Sen bahorni sog’inmadingmu? (A.O.)

Majlis shunga qaror qildi.

Mana bu - yer yong’oq.

SHerzod yulduzni benarvon uradi.

2. Murakkab kesim so’z birikmasi holidagi kengaygan so’z bilan ifodalanadi. Bu kun biz uchun og’ir kun.

SHerzod yulduzni benarvon uradigan yigit.

3. Tarkibli kesim yetakchi va yordamchi komponentdan tuzilib, yetakchi komponent lug’aviy ma‘noga ega bo’ladi, yordamchi komponent esa grammatik ma‘no tashiydi. Misollar:

Anjir kulchaday yirik va holvaytarday yumshoq edi. (O.): yumshoq - yetakchi komponent, edi - yordamchi komponent.

Hammasi sen uchun, dilovar uchun. (A.H.): sen+ yetakchi komponent, uchun - yordamchi komponent, dilovar - yetakchi komponent, uchun - yordamchi komponent.

Bunday odamlarni nodon hisoblashadi. («Kalila va Dimna») : nodon - yetakchi komponent, hisoblashadi - yordamchi komponent.

Hamma ham halqiga xizmat qilgisi keladi. (N. Safarov.) - xizmat qilgisi+ yetakchi komponent, keladi - yordamchi komponent.
Teng tarkibli qo`shma gaplarning mohiyati shundaki, uning tarkibiy qismlari sanalmish sodda gap kesimlarining har biri mustaqil shakllangan bo`lib, ularni osongina alohida sodda gaplarga aylantirib yuborish mumkin. Chunonchi, Bormang, bormoqchimisiz? Kechasi qalin qor yog`di, biroq havo unchalik sovimadi. Men seni deyman-u, sen kimni deysan?!