Amaliy mashg‘ulotlar 1- amaliy mashg‘ulot (2 soat) Mavzu: sblsqlarining nutqiy voqelanishini o‘rganish Reja


Uyushiq bo`laklarning o`zaro bog`lanishi



Download 73,94 Kb.
bet16/26
Sana05.07.2022
Hajmi73,94 Kb.
#739875
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   26
Bog'liq
12345 amaliy ish HOʼAT

Uyushiq bo`laklarning o`zaro bog`lanishi. Gapning uyushiq bo`laklari sinash intonatsiyasi va teng bog`lovchilar vositasida bog`lanadi. Sinash intonatsiyasi uyushiq bo`laklarning har qanday turida ham ishtirok etadi, chunki u uyushiq bo`laklarning doimiy xususiyatidir: Abdukarim aka, O`tap, Mavlon aka, Sodiq temirchi qishloqning turli tomonlarga yo`l olishdi (X.G`ulom). Botiralining aniq va soda so`zlari xonadagilarning qalbiga o`t yoqdi (X.G`ulom).

Ifodalangan grammatik munosabatlarga ko`ra, teng bog`lovchilar to`rt gruppaga bo`linadi:

Biriktiruv bog`lovchilari (va, ham, hamda) yordamida va bog`lovchi vazifasida kelgan -u, -yu, -da yuklamalari yordamida mazmun jihatdan uyg`un, bir xil sintaktik munosabat ifodalovchi uyushiq bo`laklar bog`lanadi: Abay murdadek oqarib, g`azab ham ozordan, achinish ham qayg`udan qaltirab ketdi (M.Avezov). Abdurasul bilan Xolmurod bir oz kitob varaqladilar (P.Tursun).

Zidlov bog`lovchilari (ammo, lekin, biroq, balki) uyushiq bo`laklar orasidagi zid munosabatni ko`rsatadi: Butun kuchimni ikki ko`zim orasiga yig`im-da uning bevafo biroq g`amgin, sho`x, lekin ma`yus ko`zlariga tikildim (G`.G`ulom). Zidlov bog`lovchilari ba`zan –u, -yu yuklamalari ham keladi. efim Danilovich xuddi gapiradigan bir qiyofada turib xalqqa kiradi-yu, gapiradi (A.Muxtor).

Ayiruv bog`lovchilarida: yo, yoki, dam, goxo, gox, ba`zan, bir, xali. Ayiruv bog`lovchilaridan dam, gox, goxo, ba`zan, bir hamma vaqt uyushiq bo`laklar oldidan takrorlanib keladi va uyushiq bo`laklarida ifodalangan xodisalarning galma-gal yuz berishini ko`rsatadi: Gulnor ko`zlarini dam ochib, dam yumib, uyquga qarshilik ko`rsatadi (Oybek). Yo`lchi gox bunga shubxalanadi, gox ishonadi (Oybek). Yo, yoki, yohud ayiruv bog`lovchilari uyushgan bo`laklarning birini ikkinchisidan ajratib ko`rsatish yo`li bilan bog`laydi: aftidan, xurjunda yo qatlama, yo yong`oq yoki xolva bo`lishi kerak (M.Xusayn). Ovqat puli yo tegar, yo tegmas edi (S.Ayniy).

Inkor bog`lovchisi (na, na) yordamida gap bo`laklari uyushib keladi va shu bo`laklar orqali anglashilgan voqelikning bo`lishsizligini anglatadi: Bu yerda na g`urbat, na ofat, na g`am. Bunda bor: harorat, muxabbat, shafqat (G`.G`ulom).

Gap bo`laklarini uyushtirib kelgan bog`lovchilarning tabiati ikki xil: biriktiruv, zidlov bog`lovchilari takrorlanmaydi: ayiruv, inkor bog`lovchilari takrorlanib keladi. Gapning hamma bo`laklari uyushib kelishi mumkin.Kirish so`z va kirish birikma


So`zlovchining o`zi bayon etayotgan fikrga bo`lgan turli munosabatini bildiruvchi so`z yoki so`z birikmasi kirish so`z yoki kirish birikma deb yuritiladi.

Kirish so`z, kirish birikma mazmunan butun bir gapga yoki uning biror bo`lagiga tegishli bo`ladi.

Kirish so`z va kirish birikma:

I. So`zlovchining bayon qilinayotgan fikrga bo`lgan turli munosabatini ifodalaydi:

1. Ishonch yoki tasdiqni (albatta, to`g`ri, haqiqatan, darhaqiqat, shubhasiz, so`zsiz kabilar): Albatta, mendan ko`ra paxta ishining ustalari yaxshiroq bilishadi. (J.Abdullaxonov). To`g`ri, til suyaksiz-u, lekin suyakni sindiradi. (SHuhrat).

2. Gumonni (ehtimol, balki, aftidang, chamasi kabilar): Ehtimol, o`z xatolarini tuzatmoqchi bo`lib yurgandir? (P.Qodirov). Aftidan, professorning so`zlari unchalik quvonishga arziydigan emas shekilli. (J.Abdullaxonov).

3. Afsuslanish, taajjubni (afsuski, attang, essiz, baxtga qarshi kabilar): Afsuski, boya hamma raislarni mehnatga chaqirmagan ekansiz, Otaqo`zi aka, - dedi Xolmurodov. (O.YOqubov).

4. Eslatishni (darvoqe, aytgandek, aytmoqchi kabilar): Aytgandek, sizdan bir nima so`ramoqchi edim... (A.Muxtor). Darvoqe, Anvarga ko`p mehnatim singgan ... (A.Qodiriy).

II. Bayon qilingan fikrning kimga qarashli ekanligini ifodalaydi (menimcha, sizningcha, ularning aytishicha, aytishlaricha kabilar): menimcha, to`g`risini o`z vaqtida aytib, xatoning oldini olgan yaxshidir. (J.Abdullaxonov). Keksalarning aytishicha, o`sha suv tog`ning tirqishidan oqib kelib, manna shu buloqdan chiqarmish. (P.Qodirov). Eshitishimcha, Anorxon bilan musobaqalashishga kelishibsizlarmi? (J.Abdullaxonov). Tadqiqotchi olimlarning fikricha, chinor daraxtini qadim - qadim davrlarda yurt kezuvchi sayyohlar, savdogarlar ... Eron va unga qo`shni mamlakatlardan O`zbekistonga olib kelishgan. (A.Aminov).

III. Bayon qilingan fikrning tarkibini ifodalaydi (avvalo, nihoyat, birinchidan, ikkinchidan kabilar): Nihoyat, xuddi yoshi ulug` odamlardek viqor bilan qadam bosib Asadillo paydo bo`ldi. (F.Musajonov). Birinchidan, bugun hamisha opaning yubiley kechalari, ikkinchidan, ertaga oblastь yosh yozuvchilarining konferentsiyasi ochiladi. (O.YOqubov).

IV. Aytilayotgan fikrning oldingi fikr bilan aloqasini ifodalaydi (demak, xullas, ishqilib, shunday qilib, binobarin, ko`rinadiki kabilar): Xullas, barcha bilan ahillashib ketganligi ko`rinib turardi. (J.Abdullaxonov). Ishqilib, shu oqshomchi so`xbat bekor ketmadi. (J.Abdullaxonov).

Kirish so`z ko`pincha modal so`z bilan, kirish birikma esa so`z birikmasi bilan ifodalanadi. Masalan: CHamasi, o`n minutcha yurilsa, salqin va so`lim sayribog` bor edi. (F.Musajonov). Keksalarning aytishicha, bunday paytlarda tepalikning ustida erning nafasini eshitarmishsiz? (O`.Hoshimov).

Kirish so`z va kirish birikma gapning boshida kelib, yozuvda undan keyin, gap oxirida kelib, undan oldin vergul qo`yiladi: Albatta, uning yuzida kasaldan asar ham yo`q ... (F.Musajonov). Achchiq gapirganingiz ma’qul, albatta. (P.Qodirov).



Download 73,94 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish