Amaliy mashg’ulotining topshiriqlari

0 ’pkada gaz almashinuvi.
O’pkada gazlarning havodan qonga o’tishi va aksincha,
qondan atmosfera havosiga o‘tishi yuqorida bayon qilingan fizik qonunlarga bo‘ysunadi.
Ammo o ‘pkaning bir qancha xususiyatlari bor. 0’pkaga keluvchi venoz qonda karbonat
angidrid tarangligi yuqori, kislorod tarangligi esa uning alveolyar havodagi bosimidan past.
Shuning uchun qon o ‘pka kapillarlaridan o ‘tayotganida karbonat angidrid ajratadi va
kislorod yutadi. Alvelolalar sonining juda ko‘pligi (odamda 750 mln. ga yetadi) va yuzasi
katta ekanligi (nafas olish paytida 100 m2 ni, nafas chiqarish paytida esa 30 m2 ni
tashkil qiladi) alveolyar havo bilan qon o ‘rtasida gaz almashinuviga yordam beradi. Qonni
alveolyar havodan ajratib turuvchi membrananing qalinligi atigi 0*004 mm ni tashkil etadi
va ikki qavat hujaraylardan kapillarlar endoteliysining hujayralaridan va gazlami bemalol o 
‘tkazuvchi alveolalar epiteliysining hujayralaridan iborat. Gazlaming yaxshiroq va tezroq o 
‘tishi uchun sharoit bo‘lgandagina, o ‘pka kapillarlaridan qon qisqa muddatda o ‘tganida
alveolalardagi havo bilan qon o ‘rtasida gazlar to‘la almashinib turadi. 0 ’pkada gazlar
alveolalardagi havo bilan qon o ‘rtasida almashinadi. 0 ’pkada gazlar tomomila normal
ravishda almashinishi mumkin, chunki qondagi gazlar bosimi bilan havodagi gazlaming
parsial bosimi o‘rtasida yetarlicha farq bor.
Nafas olish va chiqarishda o‘pka hajmining o‘zgarish 
mexanizmini 
Donders modelida ko‘rsatib berish mumkin. Donders modeli 
tubiga rezinka parda 
qoplangan
 shisha idishdan iborat. Idishning yuqori teshigiga probka tiqib qo‘yiladi, probka o‘rtasidan 
shisha nay o‘tkazilgan. Uncha katta bo‘lmagan xayvon (kalamush yoki quyon) dan qirqib olingan traxeya 
bronxlari va o‘pkasi bilan birga nayning idish ichidagi uchiga o‘rnatiladi; nayning tashqi uchi o‘pka 
bo‘shlig‘ini atmosfera havosiga tutashtirib turadi. Idish ichidagi bosimni manometrda o‘lchash mumkin, 
bu manometr idish devoriga kavsharlangan nayga ulab qo‘yilgan. Idishning rezinka pardali tubi pastga 
tortilsa, idish hajmi kattalashadi va ichidagi bosim atmosfera bosimidan past bo‘lib qoladi. Natijada o‘pka 
to‘qimasi cho‘zilib, ichiga atmosfera havosi kira boshlaydi. Biroq idish devorlari bilan o‘pkaning tashqi 
yuzasi orasidagi bosim (idish ichidagi bosim) atmosfera bosimidan baribir birmuncha past bo‘ladi, chunki 
o‘pka to‘qimasining elastiklik xossalari uning cho‘zilishiga yo‘l qo‘ymaydi. Idishning cho‘zilgan rezinka 
pardali tubi qo‘yib 
yuborilsa
, ilgarigi joyiga qaytadi. Idish hajmi kichrayadi va o‘pkani cho‘zuvchi kuchning 
ta’siri to‘xtaydi. O‘pka to‘qimasi elastiklik xossalari tufayli siqiladi, ichidagi bosim ko‘tarilib, havo 
o‘pkadan tashqariga chiqib ketadi. Ko‘krak qafasi hajmining o‘zgarishi va shu payt plevra bo‘shlig‘idagi 
bosimining o‘zgarishi nafas olish paytida o‘pkaning kengayishiga va nafas chiqarish paytida uning 
siqilishiga bevosita sabab ekanligi Donders modelidan ko‘rinib turipti. O‘pka ichidagi bosimning 
o‘zgarishi esa nafas olish paytida o‘pkaga havo kirishiga va nafas chiqarish paytida o‘pkadan havo chiqib 
ketishiga bevosita sababdir. Tekshirilayotgan kishining bir burniga manometr 
bilan ulangan nay kiritib
, 
og‘izni berkitib nafas olish buyurilsa, o‘pka ichidagi bosimning shu tariqa o‘zgarishini qayd qilsa bo‘ladi. 
Har (bir nafas olish paytida o‘pkadagi bosim atmosfera bosimidan 2 mm
 
past, har bir nafas chiqarish 
paytida esa atmosfera bosimidan simob ustuni hisobida 3—4- mm
 
yuqori ekanligini tajriba ko‘rsatadi. 

---

Ko‘krak devorini manometrga ulangan kavak ignada teshib plevra bo‘shlig‘idagi bosimni o‘lchash 
mumkin. Igna plevra bo‘shlig‘iga kirishi bilan manometr u erdagi bosim atmosfera bosimidan kam 
ekangini ko‘rsatadi. Plevra bo‘shlig‘idagi bosim tinch nafas olish paytida atmosfera bosimidan oimob 
ustuni hisobida 9 mm
 
qadar, tinch nafas chiqarish paytida esa 6 
mm 
qadar past. Atmosfera bosimini 
shartli 
ravishda nolga teng qilib olib
, bunday bosimshi ko‘pincha 
manfiy bosim 
deb atashadi. 
4. Ovqat hazm tizimining birinchi qismi - og‘izda ovqat maydalanadi, so‘lak bilan ho‘llanadi va
ovqat lo ‘qmasi shaklida shakllanadi. Ovqat odamning o g ‘iz b o ‘shlig‘ida qariyb 8-15 soniya
turadi, so ‘ng yutiladi, ya‘ni til mushaklahning qisqarishi natijasida halqum va qizilo‘ngachga
itariladi. Og’izga kirgan ovqat tam bilish, taktil, harorat retseptorlarining ta’sirlovchisidir. T a’m
bilish retseptori tilning shilliq pardasida joylashgan taktil, harorat, shuningdek og‘riq sezish
retseptorlari og‘iz bo‘shlig‘ining shilliq pardasiga yoyilgan. Bu retseptorlardan keluvchi asab
impulslari uchlik asab, yuz va til-halqum asablarining markazga intiluvchi tolalari orqali asab
markazlariga boradi. Natijada so’lak , me’da va me’da osti bezlarining sekretsiyasi refleks y o ii
bilan q o ‘zg‘alib, chaynash va yutish harakat jarayonlari yuzaga keladi. Ovqat o g ‘izda juda oz vaqt
tursa ham, lekin ovqatning og‘izga tushishi va bu bilan b o g iiq b o ig an boshqa bir qancha
hodisalar (ovqatning hidi, mazasi, tildagi asab uchlarining qitiqlanishi va boshqalar) ovqatning
keyinchalik hazm b o iish id a juda katta ahamiyatga ega.