Amaliy mashg`ulot Hozirgi o`zbek she’riyati namoyandalaridan kimlarni bilasiz?

3.Hozirgi o`zbek nasri vakillaridan kimlarni bilasiz?
Istiqlol davri nasri ham bugungi adabiy jarayonning salmoqli va og'irkarvon turidir. Hozirgi adabiy jarayonda Sh. Xolmirzayev, O'tkir Hoshimov, Omon Muxtor, Muhammad AH, Tohir Malik, Tog'ay Murod, Murod Muhammad Do'st, Asad Dilmurod, Normurod Norqobilov, Xurshid Do'stmuhammad, Ahmad A'zam, Nazar Eshonqul, Ulug'bek Hamdam, Luqmon Bo'rixon, Zulfiya Qurolboy qizi singari jodkorlarning o'ziga xos yo'sinda yaratgan asarlari milliy nasr taraqqiyotini ta'minlamoqda.

Ijodiy tajribalar qilish, kutilmagan tasvir yo'sinlari-ni qo'llash, badiiy ifodaning tutilmagan, 

yangi tamoyillaridan foydalanish o'zbek nasrining bu bosqichi uchun yetakchi xu-susiyatlardir. 
O. Muxtorning tamomila yangicha ifoda usul-larida yaratilgan "Ming bir qiyofa", "Ko'zgu 
oldidagi odam", "Tepalikdagi xaroba", "Ffu", "Ayollar saltanati va mamlaka-ti", "Maydon", 
"Alisher Navoiy va rassom Abulxayr" roman-lari, Nazar Eshonqulning jahon prozasining eng 
ilg'or taj-ribalariga tayanib sof milliy obrazlar yarata olgan "Qora kitob" qissasi, "Shamolni tutib 
bo'lmaydi", "Tobut shahar", "Quyun", "Qultoy", "Bahoviddinning iti" hikoyalari, Luq-mon Bo'rixonning "Jaziramadagi odamlar", Salomat Vafo-ning "Tilsim saltanati", "Ovoraning ko'rgan 
kechirganlari", Abdurashid Nurmurodning "Qon hidi", Normurod Nor-qobilning "Dashtu 
dalala'rda", T. Rustamovning "Kapalaklar o'yini" romanlari insonga yondashuvning yangichaligi, 
tasvir-ning quyuqligi, odam ruhiyati qatlamlarini aks ettirish miqyo-sining kengligi va ifoda 
tarzining favquloddaligiga ko'ra milliy adabiyotimiz uchun yangi badiiy hodisalar bo'ldi.

N. Eshonqul — milliy istiqlol davri o'zbek nasriga yangi ohang olib kira oldi. Uning 

"Shamolni tutib bo'lmaydi" hikoyasi ifodaning qabariqligi, tasvir markaziga olingan shaxs 
tabiatining mutlaqo kutilmagan tasviridan tashqari, ohangning o'zgachaligi bilan ham kishini 
hayratga soladi. Shu vaqtga qadar bu taxlit ko'p qatlamli, zalvorli, hikoya maromining o'zi bilan 
badiiy kay-fiyat hosil qila biladigan nasr namunasi milliy adabiyotimizda yo'q edi. N. Eshonqul 
nasrimizni shunday ohang bilan boyitdiki, bu ohang o'zbek millatiga xos bo'lgan jihatlarni aks 
ettirish im-koniyati jihatidan tengsizdir.

Ifodadagi zalvor, serqatlam estetik bosim, ruhiy holat manzaralari tasvirining ayni shu tarzda 

uzluksiz zanjirsimon qilib berilishining o'ziyoq hikoyaga alohida ohang baxsh etgan. Bu ohang 
momoning yolg'izligi va baxtsizligi miqyoslarini nechog'lik ulkan, fojiasi qanchalar teran 
ekanini tuyish va tushi-nish imkonini bergan.

Ulug'bek Hamdamning "Yolg'izlik" qissasi, "Muvozanat", "Isyon va itoat", "Sabo va 

Samandar" romanlari qahramonlar ruhiy olamini tadqiq etish ko'lami va yo'sinlari jihatidan 
adabiyotimizda yangilik bo'ldi. Ayniqsa, yozuvchining "Yolg'izlik" qissasida bayon ham, 
ko'rsatish ham, tasvirlash ham bir narsaga — tadqiqqa o'z o'rnini bo'shatib bergan. Yozuvchi 
uchun qahramonlarining xatti-harakatlarini ko'rsatish emas, balki ularning sezimlaridagi, 
o'ylaridagi tovlanishlarni aks ettirish muhim.

Arastu zamonlaridan buyon adabiyotning mohiyati hayotdagi tartibsiz tarzda ro'y beradigan 

voqea-hodisalarni, ya'ni borliqdagi xaosni muayyan tartibga solib badiiyatning kosmosiga 
aylantirishdan iborat deb tushunib kelingan. Voqelikdagi "tartibsizlik"lar muayyan 
muntazamlik kasb etishi, tartibga tushirilishi, yani kosmosga aylanishi bilan badiiy asar yuzaga 
keladi deb qaralgan. "Yolg'izlik" qissasida esa aynan tartibsizlikning o'zi, bo'lganda ham, 
voqelikdagi emas, qahramon xayolotidagi, kechinmalaridagi tartibsizlik tasvir obyektiga 
olingan. Qissada muallif qahramon o'yu xayollarini uning xarakterini ochish vositasiga 
aylantirmaydi. Bil'aks, xayollarning tartibsiz va noizchil oqimini berishning o'zi uning badiiy 
maqsadi hisoblanadi.

Ma'lumki, inson xayolotida izchillik, muntazamlik bo'lmaydi. Ko'p hollarda, odam xayolini 

boshqarolmaydi, balki xayol odamni yetaklab ketadi. Shu tariqa, milliy adabiyotimizda, sirtdan 
qaraganda, badiiy maqsadga bo'ysunmaganday taassurot qoldiruvchi, aslida esa, o'ychil inson 
tafakkuri va hissiyoti manzaralarini namoyon etuvchi betakror asar dunyoga kelgan.

Hayotdagi har qanday odam singari qissa qahramoni-ning o'ylarida ham tizgin yo'q, muallif 

bu xayollarni saralab o'tirmaydi. O'ydan o'yga, xayoldan xayolga ko'chish jarayoni tasvirining 
o'zi qahramon tabiatiga xos xususiyatlarni saralangan badiiy muntazamlikdan ko'ra yorqinroq 
namoyon etadi. Hayotda odamning ichi bilan sirti, tili bilan dili bir bo'lgan holatlar nihoyatda 
kam uchraydi. Har qanday odam faqat o'ylaridagina o'zi bo'la oladi. U tizginsiz o'y oqimlari 
bilan yolg'iz qolgandagina o'ziga qaytadi. Shunday holatda aks ettirilgan odamnigina bir qadar 
to'laroq ilg'ash mumkin bo'ladi. Ulug'bek Hamdamning asarlari milliy nasrning personajlar psixologiyasini chuqur taftish etishga qaratilgan yaxshi namunalardir.

Sh. Xolmirzayev "Olabo'ji", "Dinozavr" romanlari, "Bulut to'sgan oy", "Ozodlik",

"Navro'z, navro'z" hikoyalarida, N. Norqobilov "Oqbo'yin", "Qoyalar ham yig'laydi", "Tog' odami" qissalari, "Oriyat", "Quvonchli kun" hikoyalari, Sh. Bo'tayev "Sho'rodan qolgan odamlar" qissasi, "Darvesh" hikoyasi, Tog'ay Murod "Otamdan qolgan dalalar" romani, A. A'zam "Shoirning to'yi", "Chapaklar chalpaklar mamlaki" qissalarida nasrning an'anaviy tasvir yo'sinidan mahorat bilan foydalana bildilar. Bu asarlarda millat vakillarining g'oyat 
o'ziga xos hamda jonli badiiy timsollari yaratildi. Ularda an'anaviy tasvir yo'nalishi o'ziga xos badiiy izlanishlar hamda dunyo adabiy-otidagi eng so'nggi ifoda usullarini dadil qo'llash bilan uyg'un-lashib ketgan.

Darhaqiqat, nasrda tasvirlanayotgan qahramonlarning geografiyasi kengayib bormoqda. Zamonaviy nasrda tasvirlanayotgan o'zbekni pasportiga qarab emas, balki fikr tarzi, ma'naviy dunyosiga qarab tanib olish mumkin bo'lib boryapti.

Milliy adabiyotimiz aholisi qisqagina vaqt orasida Bayna momo, Ulton, Gulsara, Tavakkal, Husan polvon Ernazar polvon, Zuhra, O'sar, Lola, Ulash, Ashir, Yusuf, Ko'klam singari yirik, o'ziga xos, boshqa adabiy qahramonlar orasida yo'qolib ketmaydigan qabariq nasriy obrazlar hisobiga boyidi. 
Milliy tafakkurda yalpi yangilanish boshlangandan beri ko'pchilik tomonidan anglab 
yetilgan va tan olingan haqi-qatlardan biri shu bo'ldiki, odamning eng kichigi, eng ko'rim-sizi, eng g'aribi, eng noshudi ham odamdir, Yaratganning xalifasidir va shu bois mukarramdir. Binobarin, badiiy adabiyot kichik odamning katta va chigal ichki dunyosidagi cheksiz-chegarasiz xilma-xillikni tasvirlab berishi lozim. Bir qator nasriy asarlarda sirtdan qaraganda, ko'zga tashlanib turadigan jihati yo'q, hamma qatori, ammo ichki dunyosida ulkan iztiroblar, 
ruhiy po'rtanalar mavjud bo'lgan "kichik" odamlarning tuy-g'ulari mahorat bilan aks ettirilgan. 
Shu bilan birgalikda, mustaqillik davri nasrida ma'naviy dunyosi quruqshagan, risoladagi 
odamlarday fikrlash va o'zgalarni tuyish saodatidan mahrum bo'lgan ma'naviyatsiz kimsalarni 
tasvirlash mahorati ham shakllanib bormoqda. Sh. Bo'tayevning "Sho'rodan qolgan odamlar" qissasi, A. Yo'ldoshevning "Puankare", J. Ergashevaning "Tanazzul", Zulfiya Qurolboy qizining "Tafakkur" hikoyalarida ayni shu xildagi qahramonlar tasvir etilgan. Busarlarda ma'naviyatdan mahrum, qo'rquv va yo'qchilik tufayli shaxsligi sindirilib manqurtga aylangan, shu bois o'zligidan ayrilgan kishilarning g'aroyib qismati aks ettirilgan. Ular hamisha ham ojiz, notavon, noshud emaslar. Ba'zan juda ishchan, olg'ir, uddaburron bo'lishlari ham mumkin. Lekin bunday kimsalarning umumiy jihati ichki olamining omonatligi, quruqshaganligidadir.

Mustaqillik davri o'zbek nasri qahramonlar tasvirida sxematizmdan qutulib bormoqda. Badiiy asarda odamga ijobiy-salbiy singari qoliplar orqali emas, balki mavjudligining o'zi bilan adadsiz sir-sinoatlarga to'la tirik inson tarzida yondashish qaror topib borayotganligi bu davr nasrining umid tug'diradigan jihatlaridandir. Bu fazilatlar barcha ijodkorlar uchun ham yoppasiga xos deb bo'lmaydi, albatta. Lekin odamga yondashishda jo'nlikdan, qolipdan voz kechilganligining 

o'ziyoq nasrimiz taraqqiyotida sog'lom tamoyillar qaror topayotganligidan belgidir.