Amaliy mashg’ulot №: 8 Texnogen tusdagi ofatlar, turlari, xususiyatlari, oqibatlari va ularda fuqarolarning xatti-harakatlari

AMALIY MASHG’ULOT №: 8 Texnogen tusdagi ofatlar, turlari, xususiyatlari, oqibatlari va ularda fuqarolarning xatti-harakatlari.
Mashgulotning maqsadi: Texnogen tusdagi ofatlar, turlari, xususiyatlari, oqibatlari va ularda fuqarolarning xatti-harakatlari.
Mashg’ulot rejasi:
Favqulodda vaziyatlar tushunchasi hamda ularning o`ziga hos hususiyatlari, favqulodda vaziyatlarning turlari va ularga qisqacha ta`rif
Favqulodda vaziyat (FV) — ma`lum hududda yuz bergan falokat, halokat va boshka turdagi ofatlar natijasida kishilarning ulimiga, salomatligiga, tevarak atrofdagi tabiiy muhitga sezilarli modtsiy zarar etkazuvchi, odamlarning turmush sharoitini buzilishiga olib keladigan holatdir.

Favqulodda vaziyatning tavsifi

Har qanday favqulodda vaziyatlar 8 ta ko`rsatkich bo`yicha aniqlanidi:

1. Favqulodda vaziyatning nomlanishi (FV ning ta’rifi);

2. FVning mohiyati;

3. FVning sabablari;

4. FVning shikastlovchi omillari;

5. FVning qaltislikni oshiruvchi omillari;

6. FVning oldindin bilish mumkinligi (monitoring, bashorat,YU ogohlantirish, yumshatish);

7. FVni bartaraf qilish;

8. Moddiy zararni aniqlash;
FV oqibatining asosiy turlari: o`lim, odamlarning kasallanishi, inshoatlarning buzilishi, radioaktiv ifloslanishlar, kimyoviy va bakterial zaharlanishlar.

FVning zararli va havfli omillari ta’siri ostida joylashgan aholi, hayvonlar, inshoatlar, moddiy resurslarning barchasi – «SHikastlanish o`chog’i» deyiladi. Oddiy (bir turdagi) shikastlanish o`chog’i deb, faqat bir shikastlovchi omil ta’sirida hosil bo`ladigan o`chog’ tushiniladi. Masalan, portlash, yong’in natijasida buzilish, kimyoviy zaharlanish kuzatiladi. Murakkab (ko`p turli) shikastlanish o`chog’i deganda bir necha shikastlovchi omillar ta’sirida yuzaga kelishi tushuniladi. Masalan, kimyo korhonasidagi portlash, binolarning buzilishi, yong’in, kimyoviy zaharlanish kabi oqibatlarga, er silkinishi, kuchli bo`ron, suv toshqini, yog’inlar, elektr tarmoqlarini ishdan chiqishi, zaharli gazlarning chiqib ketishi natijasida zaharlanish va boshqa talofatlarga olib kelishi mumkin.

Favqulodda vaziyatlar tavsifiga kura (sababi va kelib chikish manbaiga kura):

1 Tabiiy tusdagi FV;

2 Tehnogen tusdagi FV;

3 ekologik tusdagi FVlarga bulinadi.

Tabiiy tusdagi favqulodda vaziyatlarga 3 hil turdagi havfli hodisalar kiradi:

1) geologik havfli hodisalar: zilzilalar, er kuchishlari, tog upirilishlari va boshka havfli geologik hodisalar;

2) gidrometeorologik havfli hodisalar: suv toshki nlari, sellar, kor kuchkilari, kuchli shamollar (dovullar), jala va boshka havfli gidrometerologik hodisalar;

3) Favqulodda epidemiologik, epizootik va epifitotik vaziyatlar: alohida havfli infektsiyalar (ulat, vabo, sargayma, isitma), yukumli kasalliklar, rikketsiyalarepidemik toshmali terlama, Bril kasalligi, zoonoz infektsiyalar — Sibir yarasi, kuturish, virusli infektsiyalar — SPID;

Epidemiya — odamlarning guruh bulib yukumli kasallanishi, ularning zaharlanishi (zaharli modda bilan hamda ozikovkatdan ommaviy zaharlanish); epizootiya — hayvonlarning ommaviy kasallanishi yoki nobud bulishi; epifitotiya esa usimliklarning ommaviy nobud bulishidir.

Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar. ekologik tusdagi FVlar asosan 3 hil buladi:

1. Kuruklik (tuprok, yer osti)ning holati uzgarishi bilan boglik vaziyatlar: halokatli kuchkilar — foydali kazilmalarni kazish chogida yer ostiga ishlov berilishi va insonning boshka faoliyati natijasida yer yuzasining upirilishi, siljishi;

Tuprok va yer sanoati tufayli kelib chikadigan toksikantlar bilan ifloslanishi, ogir metallar, neft mahsulotlari, shuningdek, kishlok hujaligi ishlab chikarishida odamlarning sogligi uchun havf soluvchi kontsentratsiyalarda kullaniladigan pestitsidlar va boshka zaharli himikatlar mavjudligi.

2. Atmosfera (havo muhiti) tarkibi va hossalari uzgarishi bilan boglik bulgan vaziyatlar:

Havo muhitining kuyidagi ingridientlar bilan ekstremal yukori ifloslanishi:

— oltingugurtli oksid, azotli oksid, uglerodli oksid, dioksid, kurum, chang va odamlar sogligiga havf soluvchi kontsentratsiyalarda antropogen tusdagi boshka zararli moddalar;

— keng kulamda kislotali hududlar hosil bulishi va kup miktsorda kislota chikindilari yogilishi;

— radiatsiyaning yukori darajasi.

3. Gidrosfera holatining uzgarishi bilan boglik vaziyatlar:

Yer yuzasi va yer osti suvlarining sanoat va kishlok hujaligi ishlab chikarishi okavalari;

Neft mahsulotlari, odamlarning zaharlanishiga olib kelgan yoki olib kelishi mumkin bulgan, tarkibida ogir metallar, har hil zaharli himikatlar mavjud chikindilar va boshka zararli moddalar bilan eksteremal yukori darajada ifloslanishi;

Binolar, muhandislik kommunikatsiyalari va uyjoylarning emirilishiga olib kelishi mumkin bulgan yoki olib kelgan sizot suvlar miktsorining ortishi;

Suv manbalari va suv olish joylarining zararli moddalar bilan ifloslanishi okibatida ichimlik suvining keskin etishmasligi.