Amaliy ish №1 Tog‘ jinsi namunasining fizik xususiyatlarini aniqlash. Masala shartlari

Mustaqil yechish uchun masalalar.
1. Quyidagi 1-jadvalda keltirilgan sharoitlar bo’yicha qiyalikning turg’unligini baholang:
2. Qiyalikning turg’unlik koeffitsientiga teng qarshiligini quring η=1,3.


13.1-jadval

Ko’rsatkichlar	Variantlar
	1	2	3	4	5
Qiyalik burchagi α, grad	25	35	35	30	25
Qatlamning balandligi (balanddan pastga) m, N1 N2 N3	10	6	8	8	10
	6	12	10	12	12
	8	10	10	10	12
Qatlamdagi tog’ jinsining hajmiy og’irligi, kN/m^3; γ1 γ2 γ3	25	26	25	26	24
	24	27	26	27	25
	23	28	27	28	26
Qatlamdagi tog’ jinsining ichki ishqalanish burchagi, grad φ1 φ2 φ3	30	35	32	33	30
	30	32	30	32	32
	35	30	35	35	33
Qatlamdagi tog’ jinsining ilashish ko’rsatkichi, kPa; s1 s2 s3	15	16	16	15	15
	14	14	15	14	13
	13	15	14	16	14
Qiyalik turg’unlik koeffitsientining eng kichik qiymati η	1,3	1,3	1,2	1,3	1,2

Amaliy ish №5
Jinslarning tirgak osti devoriga koʻrsatadigan bosimini hisoblash.


Masala shartlari:

1. 
   Quyidagi sharoitlarda tayanch devor ostiga tog’ jinslarining bosimini hisoblang:
   

• 
  qatlamning balandligi (balanddan pastga)
  

N₁= 3 m;
N₂= 5 m;
N₃= 5 m

• 
  qatlamdagi tog’ jinsining hajmiy og’irligi
  

γ₁ = 26 kN/m³;
γ₂ = 27 kN/m³;
γ₃ = 28 kN/m³;

• 
  qatlamdagi tog’ jinsining ichki ishqalanish burchagi
  

φ₁ = 30⁰;
φ₂ = 35⁰;
φ₃ = 30⁰;

• 
  qatlamdagi tog’ jinsining ilashish ko’rsatkichi
  

s₁ = 15 kPa;
s₂ = 13 kPa;
s₃ = 14 kPa;

2. 
   Tayanch devor balandligi bo’yicha bosim epyurasini quring.
   

Echish:

1. 
   Hisoblash sxemasi (14.1-rasm).
   

1. 
   – rasm. Tayanch devor.
   

2. 
   Devorning 1 p.m. uzunligiga beriladigan tog’ jinsi bosimi.
   

Tog’ jinslarining faol bosimi va sust qarshilik ko’rsatishi ajratiladi.
Tog’ jinslarining tayanch devor ostiga faol bosimi tayanch devor ostining ushlab qolingan tog’ jinsi ko’chib tushish reaksiyasiga teng.
Tog’ jinslarining sust qarshilik ko’rsatishi uning rivojlanayotgan tayanch devor ostida zo’riqishdan siljishiga qarshiligiga teng. (Masalan, tog’ jinslarini buldozer bilan siljitishda).
Ko’rib chiqilayotgan masalada bosim faol hisoblanadi.
Tog’ jinslari bir jinsli bo’lmaganligi (har bir qatlam har xil tog’ jinslaridan tuzilgan) uchun tayanch devor ostiga beriladigan bosim alohida qatlamlardagi bosimlar yig’indisi shaklida ifodalanadi:
kN/m (14.1)
bu yerda: D₁, D₂, D₃ – qatlamlar bo’yicha 1 p.m. devor uzunligiga ta’sir etuvchi bosim, kN/m.
, kN/m (14.2)
, kN/m (14.3)
bu yerda A_i – qatlamlar bo’yicha gorizontal tirgaklik koeffitsienti.
, kN/m
, kN/m
, kN/m
3. Qatlamlar bo’yicha tog’ jinsining ichki qarshilik burchagi β_i ni topamiz.
Bunda qatlamlar bo’yicha gorizontal tirgaklik koeffitsienti A_i ni aniqlash uchun har bir qatlam bo’yicha tog’ jinsining ichki qarshilik burchagi β_i ni topish zarur.
, (14.4)
, kPa (14.5)
bu yerda: τ_i – i- qatlamdagi tog’ jinsining urunma kuchlanishi, kPa;
σ_i – i- qatlamdagi tog’ jinsining me’yoriy kuchlanishi, kPa;
s_i – i- qatlamdagi tog’ jinsining ilashish ko’rsatkichi, kPa;
φ_i – i- qatlamdagi tog’ jinsining ichki ishqalanish burchagi, grad.
O’z navbatida,
(14.6)
;
;
;
;
;

4. Qatlamlar bo’yicha gorizontal tirgaklik koeffitsienti A_i ni aniqlaymiz.
Shunday qilib bog’langan tog’ jinslari (shuningdek ilashish bo’lgan) da gorizontal tirgaklik koeffitsienti quyidagi formula orqali hisoblanadi:
, (14.7)
bu yerda: β_i – i- qatlamdagi tog’ jinsining ichki qarshilik burchagi, grad.



5. Tog’ jinsining 1 p.m. tayanch devori ostiga bosimi D ning miqdoriy ko’rsatkichini aniqlaymiz.
, kN/m
, kN/m
, kN/m
6. Tog’ jinsining tayanch devor ostiga bosimini hisoblaymiz va epyurasini quramiz.
, kPa (14.8)
, kPa (14.9)
I – qatlam
;
, kPa
II – qatlam
, kPa
, kPa
III – qatlam
, kPa
, kPa

Hisoblangan ko’rsatkich bo’yicha tog’ jinsining tayanch devor osti bosimining epyurasini quramiz (14.2-rasm).

14.2-rasm. Tayanch devor osti balandligi bo’yicha tog’ jinsi bosimi epyurasi.


Mustaqil yechish uchun masalalar.
1. Quyidagi 14.1-jadvalda keltirilgan sharoitlar bo’yicha tayanch devor osti tog’ jinsining bosimini aniqlang:
2. Tayanch devor osti balandligi bo’yicha bosimning yupyurasini quring.
14.1-jadval

Ko’rsatkichlar	Variantlar
	1	2	3	4	5
Qatlamning balandligi (balanddan pastga), m N1 N2 N3	4	5	6	7	5
	5	3	4	5	4
	4	5	3	4	4
Qatlamdagi tog’ jinsining hajmiy og’irligi, kN/m^3; γ1 γ2 γ3	27	28	27	26	25
	28	27	26	27	26
	27	26	25	28	25
Qatlamdagi tog’ jinsining ichki ishqalanish burchagi, grad φ1 φ2 φ3	35	30	30	33	32
	30	30	35	32	33
	35	35	30	35	30
Qatlamdagi tog’ jinsining ilashish ko’rsatkichi, kPa; s1 s2 s3	0,010	0,011	0,010	0,012	0,013
	0,013	0,012	0,013	0,014	0,015
	0,015	0,014	0,014	0,015	0,016