Amaliy ish №1 mavzu: rezina, shisha va qurilish materiallarining turlarini o`rganish. Ishdan maqsad

4. Elimlovchi va lak-bo’yoq materiallar bilan tanishish.

Lok-bo‘yoq materiallarning tavsifi va ishlatilishi Gruntovka (zamin bo‘yoq.) plenka hosil qiluvchi moddadagi pigment suspenziyasi yoki pigment bilan tuldirgich moddaning aralashmasidan iborat bo‘lib, quriganidan so‘ng bir jinsli plenka hosil qiladi. Zamin bo‘yoq, butun koplama uchun asos bo‘lib, buyalayotgan sirt bilan keyin surtiladigan lok-bo‘yoq, katlamlari urtasida pishiq boglanish vujudga keltiradi. Zamin bo‘yoq, chutka bilan, yoki tuzgitib beriladi. Lok-bo‘yoq, gruntlar moy lokni lok massasining 40 foizigacha mi*uyurda pigment bilan (xrom kislota tuzlari, qurgoshin surigi, titan birikmasi va boshqalar) aralashtirib xosil qilinadi. Smola gruntlar esa tegishli loklarga smola plastifikator, pigment va erituvchi moddalar qushib tayyorlanadi. Ular metall, plastmassa, yog‘och sirtlar va boshqa sirtlar bilan juda yaxshi tishlashadi va tez quriydigan lok-bo‘yoq, materiallar xrsoblanadi. GF-0119 va PF-0142 markali zamin bo‘yog‘ar alkid smolalar asosida tayyorlangan ko‘p tarqalgan gruntovkalardir. Sanoatimiz kremniyorganik plenka hosil qiluvchilar asosida KO-052, KO-0217 markali plenka hosil qiluv-chilar asosida, URF-0106, URF-0110 markali poliuretan plenka hosil qiluvchilar asosida, EP-057, EP-090, EP-0140 markali epoksid va boshkr xil plenka hosil qiluvchilar asosida bir qancha zamin bo‘yog‘ar ishlab chiqarmoqda.

Shpatlevka pigmentlarning plenka hosil qiluvchidagi tuldirgich moddalar bilan aralashmasidan iborat bo‘lib notekisliklarni tuldirish, zamin bo‘yoq, berilgan sirt-larni baravarlash va tekislashga atalgan quyuq krvushoq massadir. Shpatlevka shpatel yordamida yulka katlam qilib beriladi. Katlam kalinligi 0,5 mm dan oshib ketmasligi kerak. Zamin bo‘yoq, berilgan sirtga dastavval lozim topilgan joy shpatlevkasi beriladi, shundan so‘ng sidirga shpatlevka beriladi. Xar katlam zamin bo‘yoqdan so‘ng shpatlevka katlam soni uchtadan oshib ketmasligi kerak. Shpatlevka qilingan sirt quriganidan so‘ng notekis joylari va gadirliklari bo‘ladi, shuning uchun ham u abraziv jilvir krgoz bilan silliklab chiqilmogi kerak.

Moyli shpatlevka tarkibidagi pigmentning ko‘pligi (80 foizgacha) xamda erituvchi moddaning ozligi bilan zamin bo‘yog‘an farq qiladi. Moyli shpatlevka-larning uzoq qurishi ularning ishlatilish sohasini ancha cheklab quyadi. Efir-tsellyulozali shpatlevkalar orasida NTs-0038, NTs-0042 va ETs-0027 markali shpatlevkalar ko‘proq tarqalgan. Plenka hosil qiluvchi sintetik moddalar asosidagi shpatlevkalarning adgeziya xossasi yukrri, kimyoviy chidamli, mexanik jixatdan pishiq va tez xuriydi. KO-0035, KO-332 0066, PE-0025, PE-0044, XV-0018, EP-0028, EP-0055, EP-0080 markali shpatlevkalar ko‘proq tarqalgan.

Bo‘yoq plenka hosil qiluvchi moddadagi pigment suspenziyasi yoki pigment bilan tuldirgach modda aralashmasidan iboratdir. Plenka hosil qiluvchi moddaning tabiatiga kura bo‘yog‘ar moyli bo‘yog‘arga (ularda o‘simlik moyi, yoki alif plenka hosil qiluvchilar bo‘ladi), alkidli (gliftalli va pentaftalli smolalar plenka hosil qiluvchilar bo‘ladi) qamda perxlorvinil smola, fenol-formaldegid smola va boshqa xil smolalar plenka hosil qiladigan bo‘yog‘arga bo‘linadi. Moyli bo‘yoq, negizidagi qoplamalar atosfera ta’siriga chidamli bo‘lib ayrim xrllarda emiruvchi muxrt ta’siriga duch kelmay-digan ochiq maydonlar va binolar ichida ishlatiluvchi metall xamda yog‘och ashyolarni muxrfaza etishda qo‘llanadi. Moybo‘yog‘ar tabiiy alif (zigar moy) bilan, "oksol" alif (55 foiz moy va 45 foiz uayt-spirt) bilan, alkid aliflar (50 foiz gliftal yoki pentaftal smola va 50 foiz uayt-spirt) bilan xayda kombinatsiyalangan alif (60 foiz o‘simlik moyi va 30 foiz uayt-spirt) bilan olinadi. Bo‘yog‘arni markalashda aliflarning turlari shartli ravishda raqamlar bilan belgilanadi: 1 — tabiiy; 2 — oksol; 3 — gliftal; 4 — pentaftal; 5 — kombinatsiyalangan alif bo‘ladi. Masalan, Oq MA—025 markasi: kjiok, moybo‘yoq, atmosfera ta’siriga chidamliligi cheklangan, kombinatsiyalangan alifga qorilgan, degan ma’nolarni bildiradi.

Moybo‘yog‘ar ishlatishga tayyor suyuq xrlda, quyuq pastasimon x.olda tayyorlab chiqariladi. Bo‘yoqri ishlatish oldidan uning konsistentsiyasi alif qushilib maromiga keltiriladi. Moybo‘yog‘i qoplamalar qoyatda elastik bo‘lsada, yaxshi yarqiramaydi. Moybo‘yoq. yaltillab chiqmogi uchun unga moyli lok qushiladi. Kech Xurish, kimyoviy chidamlilik va mexanik pishiqlikning pastligi qamda birmuncha tez eskirish moybo‘yog‘arning nuqsonlaridandir. Alkid bo‘yog‘ar atmosfera ta’siriga qoyatda chidamli, elastik va yopishuvchan bo‘lsa-da, lekin kimyoviy jixrtdan uncha chidamli emas. Sintetik smolalar asosidagi qoplamalar qoyatda kat-giq va kimyoviy chidamli bo‘lsa-da, lekin murt bo‘lib mexanik ta’sirlarga turgun emas. Xrzirgi vaqtda plenka hosil qiluvchi moddalarning suvli emulsiyalaridagi pigment suspenziyalari bo‘lmish emulsion bo‘yog‘ar ko‘proq ishlatilmoqda. "Suvdagi moy" tipida emulsiya vujudga keltirmoq uchun lok-bo‘yoq, aralashmasiga kaliy va natriy sovunlaridan iborat maxsus emulgatorlar qushiladi. Natijada ularni suv qushib ishkor suyuqlikka qadar keltirish mumkin. Moyli emulsion bo‘yog‘ardan tashkari turli polimerlar negi-zida tayyorlangan suvemulsion bo‘yog‘ar betonni, metall detal va buyumlarning ichki va tashki sirtlarini buyashda, 333 shuningdek yog‘ochni buyashda ko‘proq ishlatilmoqda.

Turli polimerlarning polivinilatsetatli, gliftalli va akrilatli emulsion bo‘yog‘ari shularga kiradi. Emulsion bo‘yog‘arning markalariga ortiqcha E xrrfi qushiladi. Masalan, E-AK-216 markasi ichki ishlarda qullanadigan suv-emulsion bo‘yoq., plenka hosil qiluvchi moddasi — akril smola, degan ma’noni bildiradi. Emul-sion bo‘yog‘arni ishlatish natijasida taqchil erituvchi moddalar o‘rnida tamomila, yoki krsman suv ishlatish mumkin bo‘ladi. Sanoatda avtomobillar, vagonlar, turli priborlarning, shuningdek boshkr mashinalar va ashyolar-ning bir qancha detallarini buyash uchun kukun bo‘yog‘ar ishlatiladi. Ular sintetik smolalarning erituvchi kushmagan xolda pigmentlar, tuldirgich moddalar va plastifikatorlar bilan kuruq aralashmasidir. Bu bo‘yog‘ar tegishli sirtga berilgach, 150—200 S ga kadar qizdiriladi, buning nnatijasida polimer negiz suyuqla-nadi va bo‘yoq zarralari sirt bilan maxkam tishlashadi. Kukun bo‘yog‘arni markalashda kushimcha P xarfi kiritiladi, dolgan belgilar lok-bo‘yoq, materiallar uchun umumiydir. Masalan, P-EP-45 markasi kukun buyo»; suvga chidamli, plenka xosil qiluvchi modda — epoksid smola ekanligini bildiradi. 334 Chizma 70 Bo’yoqlar

Tashqi yuza uchun bo’yoqlar

Ichki yuza uchun bo’yoqlar

San’at asarlari uchun foydalaniladigan bo’yoqlar

Yog’li emal GF-230

Emal PF-233

Akvarelli bo’yoqlar

Smola, bitum, plenka xosil k_iluvchi boshqa xil moddalarning erituvchi moddalardagi eritmasi lok bo‘lib, ‘ u kurigach qattiq, shaffof va yarkiroq plenka xosil 1 qiladi. Plenka xosil qiluvchi modda va erituvchi moddaning turiga qarab loklar sintetiq nitrotsellyuloza va etiltsellyulozali, bitumli va asfaltli bo‘ladi va hokazo.

Turli organik eritmalardagi sintetik polimer eritmalari bo‘lmish sintetik loklar kurigach, kimyoviy chidamli, atmosfera ta’sirlari va issiqka chidamli, mexanik pishiq xamda elektr izolyatsion xossalari boshqa xil xossalarga egadir. Masalan, perxlorvinil loklar (XV-139 va XV-1100) metall, yog‘och va beton sirtlarni, turli emiruvchi muxitlarda ishlaydigan mashinalar, kurilish konstruktsiyalari va priborlarni buyashda ishlatiladi.

Metall bilan uncha yopishmaslik, issiqka va yoruqka chidamaslik perxlorvinil loklarning kamchi-ligidir. Fenol formaldegid materiallardan LBS-1 mar-kali bakelit lok ishlatiladi. Shu lok negizidagi qoplama qattiq va kimyoviy turgun bo‘ladi. Tuzuk yopishmaslik va mexanik pishiqlikning etarli emasligi bakelit lokning kamchiligidir. Kremniy organik loklar sernamlik va yukrri haroratda bir qancha noorganik kislotalar xamda kimyoviy reagentlarning bumari ta’siriga duch keladigan metallar va boshqa konstruktsion materiallarni korroziyadan muqofaza etishda kul keladi. UR-976 va UR-9130 markali poliuretan loklar xamda EP-9114 va boshqa markali epoksid loklar asosidagi qoplamalar qoyatda yopishkrq, suv va atmosfera ta’sir-lariga chidamli, kimyoviy chidamli va dielektrik xossalarga ega bo‘ladi. Nitrotsellyulozali loklar (NTs-279 va NTs-292)dan binolarda ishlatiluvchi metall yoki yog‘och sirtlarini koplashda foydalaniladi; etiltsellyuloza loklar (ETs-9101 va ETs-729) qoyatda elektr izolyatsiyalash xossalariga va kimyoviy trgunlikka ega. Bitum loki va asfalt loki qopkora bo‘ladi, kimyoviy chidamliligi, atmosfera ta’sirlariga chidamliligi yukrri bo‘ladi va metallarni korroziyadan saqlashda ishlatiladi. Emallar (emal bo‘yog‘ar) pigmentni uchib ketadigan smolali erituvchi loklar bilan maydalab ezib olinadigan lok-bo‘yoq materiallardir.

Emal kuriganidan so‘ng qattiq, pishiq va yaltiroq plenka xosil qiladi. Ruq kurgoshin, gitan belilasi, turli ranglardagi sariq bo‘yog‘ar, ultramarin, temir surigi va hokazolardan emal pigmentlari sifatida foydalaniladi. Plenka xosil qiluvchi moddaning turiga qarab emal bo‘yog‘ar lok oilan tayyorlanadigan moyli emalga, nitrolok bilan tayyorlanadigan nitroemallarga; turli smolalar asosida tayyorlanadigan sintetik emallarga bo‘linadi. Odatda moy emal tarkibida 30—60 foizgacha pigment bo‘lib, mashina va motorlar, priborlar va ashyolarning detallariga oxirgi ishlov berishda qo‘llanadi. Sekin qurish, yuqori harorat xamda yonilg‘i-surkov moyi materiallarining ta’siriga uncha chidash bermaslik moy emallarning xususiyatidir. Moyli emal bo‘yog‘ar atmosfera ta’siriga chidashi cheklangan materiallar guruxiga kirib, ishlatish namlik rejimi me’yorida bo‘lgan binolarning ichidagi buyumlarni buyashda kullanadi. Nitrotsellyuloza emallardan (NTs-246 va boshqalar) asosan binolarningichida bo‘ladigan detallar, priborlar, ashyolar va boshqa xil uskunalarni buyashda ishlatiladi. Sintetik (smolali) emallar ko‘proq ishlatiladi, chunki ularning mexanik xossalari, issiqka, atmosfera ta’sirlariga, suvga chidamliligi, kimyoviy chidamliligi yukrri, yonib ketmaydi, kurishi ko‘pga bormaydi va hokazolar. Masalan, gliftal smolalar asosidagi emallar (GF-571 va boshqalar) qamda pentaf-tal smolalar asosidagi emallardan (PF-115 va PF-126) engil bavtomobil kuzovlarini, kemalarning tashki pulat palubalarini buyashda, perxlorvinil emallardan esa (XV-124, XV-110, XV-113 va boshqalar) kimyoviy va elektr-kimyoviy korroziya sharoitlarida ishlatiladigan metall, plastmassa va yog‘och sirtlarni buyashda foydalaniladi. Fenolformaldegid smolalar asosidagi qora ‘ emallar (FL-557 va FL-787) benzin va mineral moylarga chidamli bo‘lganligidan radiator va benzobaklarni buyashda ishlatiladi, fenolalkid smola asosidagi (oppoq FA-792 markali) emaldan oziq-ovqat sanoatidagi turli uskuna-lar va chonlarni buyashda foydalaniladi. KO-89, KO-811, KO-817, KO-823 markali va boshqalar, kremniyorganik emallar kreiydigan metall sirtlarni buyashda qullanadi, poliuretan emallar (UR-175, UR-176, UR-1180 va UR-41) qoyatda yopishuvchan va chidamli, pishiq xamda elektr izolyatsion xossalarga ega bo‘lib, epoksid emallar (EP-969, EP-575, EP-419 va boshqalar)ning muhofaza xossalari qoyatda yukrri, suvga va atmosfera ta’sirlariga chidamli va qattiq bo‘ladi.

Yelim — asosan suyuqlangan yuqori molekular anorganik, koʻpincha organik moddalar yoki ularning eritmalari. Turli materiallarni bir-biriga yopishtirish uchun ishlatiladi. Yelim tarkibida qotiruvchi moddalar va qoʻshimchalar, mas, toʻldiruvchilar, erituvchilar, stabilizatorlar, plastifikatorlar, elastifikatorlar boʻladi. Qoʻshimchalar yelimning qovushkokligini, qotish tezligini, mustahkamligini, qattiqligini, issiqqa va sovuqqa chidamliligini oshiradi. Yelim suyuk (eritmalar, emulsiyalar, yakka monomerlar), quyuk yoki qattiq (donador, unsimon, ipsimon) boʻlishi mumkin. Yelimlar oddiy, konstruksion (mashinalar, uchuvchi apparatlar, qurilish konstruksiyalari va boshqani yigʻishda qoʻllaniladigan) va maxsus (yopishkok tasmalar) turlarga ajratiladi. Bundan tashqari, ular tabiiy va sintetik boʻladi. Tabiiy yelim hayvonlar va oʻsimliklar (kraxmal) mahsulotlaridan olinadi. Aksarisi namlikka chidamsiz, o'z kuchini ancha tez yoʻqotadi, chiriydi. Yogʻoch, qogʻoz va boshqa buyumlarni elimlash uchun qoʻllaniladi. Sintetik yelim (smola) — polimerlar eritmasi, emulsiyasi, shuningdek, erituvchi qoʻshilmagan smolalardan iborat. Namlik, issiq-sovuqqa, har xil temperatura, moylar, suyuq yonilgʻilar, turli zamburugʻlar taʼsiriga yaxshi chidaydi. Metall, chinni, yogʻoch, faner, penoplast, plastmassalar, organik oinalarni elimlash uchun ishlatiladi. Rezina yelim — kauchuklar (tabiiy va sintetik) yoki rezinali aralashmalarning organik erituvchilari (asosan, benzin)dagi eritmasi. Rezinani metallga, yogʻochga, sementga yopishtirishda ishlatiladi