Amaliy ish №1 Geodeziyada ishlatiladigan о‘lchov birliklari. Ishdan maqsad

Sajen о‘lchovi metr sistemasiga о‘tganga qadar ishlatilgan va bu о‘lchovda plan va kartalar chizildi. Bu sistemada sajen=84dyuym. Bularning metr sistemasidagi qiymatlari shunday: sajen=2,1336m, 1m=0,46869 sajen. 1dyuym-25,4mm.
Geodeziyada amaliy masalalarni yechishda ba’zan yer shari katta doirasi aylanasi (meridiani) ning uzunligi va uning gradus, minut, sekund bо‘laklarining uzunligi bilish kerak bо‘ladi. Agar meridianning о‘rtacha uzunligini 39999,60km desak, meridian yoyi bо‘laklarining uzunligi quyidagicha bо‘ladi:
gradus о‘lchovida grad о‘lchovida
1º yoy uzunligi=111,11km, 1^g=100km,
1′ yoy uzunligi=1852m, 1′=1^s=1km,
1″ yoy uzunligi=31m, 1″=10m.

1sajen=7fut=84dyuym=3gaz=48vershuk;

1chaqirim=500sajen; 1batmon (desyatina) =2400kv.sajen.
1sajen=2,13360metr; 1metr=0,468691sajen; 1chaqirim=1,06680km.
1botmon=1,09254gektar (ga).
Kichik burchak trigonometrik funksiyalarining qiymati.

Geodezik hisoblash ishlarida kichik burchakning sinus, tangens kabi funksiyalari kо‘p uchraydi. Agar burchak kichik bо‘lib, u radian о‘lchovida α deb belgilansa, bunga tо‘g‘ri kelgan yoy, sinus va tangens chiziqlari orasida farq juda kichik bо‘ladi, shunga kо‘ra, quyidagini yozish mumkin;

sinα≈α≈tgα.
Ma’lumki, radian 1 bо‘lganda uning gradus о‘lchovidagi qiymati ρ=57,3º=3438′=206265″ bо‘ladi; shunga kо‘ra,

yoki

bо‘ladi. Yuqoridagilarga binoan
tgα≈sinα≈α′sin1′=α″sin1″
bо‘ladi.

Amaliy ish №2

Oriyentirlash burchaklarga oid masalalar yechish.


Ishdan maqsad: Oriyentirlash burchaklari va ular orasidagi munosabatlarni о‘rganish.


Topshiriq. 1. Tо‘g‘ri azimut (A) va meridianlar yaqinlashish burchagi () yordamida teskari azimut (A) ni hisoblash.
Geodeziyada chiziq nomini ikki harf bilan belgilashda harflarning oldin-keyinligiga qarab, chiziq yо‘nalishi о‘zgaradi va, shunga yarasha, chiziq azimutining qiymati ham turlicha bо‘ladi. Masalan, 2.1-rasmda AV chiziqni tо‘g‘ri desak VA chiziq teskari bо‘ladi; bu chiziqlarning azimutlari ham tо‘g‘ri va teskari deyiladi.

2.1-rasm.
AV chiziqning A nuqtasidan SHAJ_A meridianini, V nuqtasidan SHVJ_V meridianini utkazsak, azimut ta’rifi bо‘yicha AV chiziqning azimuti A_AV=A tо‘g‘ri azimut, VA chiziqning azimuti A_VA=A' teskari azimut bо‘ladi. Tо‘g‘ri va teskari azimutlar orasidagi munosabatni quyidagicha chiqarish mumkin. V nuqtadan A nuqta meridiani SHAJ_A ga parallel SHAJ_A, chiziq о‘tkazib, burchaklarni shakldagicha belgilasak quyidagini yozamiz: