Amaliy audit

Keltirilgan audit rejasi modeli bojxona qiymatini aniqlash ustidan o’tkaziladigan 
nazorat tamoyillarining boshlang’ich bosqichi hisoblanadi. 
Asosiy usullar jumlasiga 1-usul kirib, undan foydalanilganda auditor e’tibor qilishi kerak 
bo’lgan shartlar qatoriga quyidagilar kiradi: 
Birinchi shart: 
-
deklarant bayon qiladigan bojxona qiymati va uning belgilanishiga doir 
ma’lumotlar ishonchli, miqdoriy jihatdan belgilab bo’ladigan va hujjatlar asosida 
tasdiqlanishi kerak; 
-
bojxona qiymati faqat uning bojxona qiymati deklaratsiyasida ko’rsatilgan 
hamma elementlari tegishli hujjatlar bilan tasdiqlangandagina 1-usulga ko’ra aniqlanishi 
mumkin, shu jumladan:

---

413 
a) bitim narxi - tovar etkazib beriladigan tovarga ham to’lash uchun hisobvaraq-faktura orqali; 
b) bitim qiymatiga qo’shimcha ilova qilinadigan, tijoratchilik hujjatlari orqali; 
v) xarajatlarning hisobdan chiqariladigan (chiqarib tashlanadigan) summalari - to’lov, tovarga 
ilova qilinadigan tijoratchilik, bojxonaga doir hujjatlar orqali. 
-
1-usul hujjatlar asosida tasdiqlanmaydigan hollarda qo’llanilishi mumkin 
emas. 
Tovarlarni u eksport qilingan mamlakatdan chegara orqali O’zbekiston Respublikasiga 
olib o’tilishi va xaridordan ana shu tovar o’rniga pullik hisob-kitoblar (to’lovlar)ning qabul 
qilingan shakllariga muvofiq keladigan pul summasini yoki tovarni olish uchun asos 
bo’ladigan, qiymatga doir baholash yoki uning hisob-kitob usulini o’z ichiga olgan shartnoma 
(kontrakt)ning mavjudligi 1-usulning qo’llanish sharti hisoblanadi. 
Xaridorlar qatori mavjudligida bojxona qiymatini belgilashni misol tariqasida ko’rib 
chiqamiz: 
Sotuvchi: 
1-xaridor: 
2-xaridor: 
3-xaridor: 
A(Xitoy) 
B(Kanada) 
V(AQSh) 
S(O’zbekiston) 
10000$ 
15000$ 
20000$ 
? 
Tovar Xitoydagi sotuvchidan Kanada va AQShdagi sotuvchilar orqali O’zbekistonga kelib 
tushadi va erkin muomalaga chiqarish uchun deklaratsiya qilinadi. Bunda bitim narxi quyidagi 
tarzda o’zgaradi: 
A dan Bga 
---- 
10000 AQSh dollari. 
B dan Vga 
---- 
15000 AQSh dollari. 
V dan Sga 
---- 
20000 AQSh dollari. 
Xaridorlar qatori mavjudligida tovarni O’zbekiston Respublikasining hududida erkin 
muomalaga o’tkazadigan shaxsning xarid narxi bitim narxi sifatida olinadi. Ushbu misolda 3(S)—
xaridorning 20000 AQSh dollariga teng xarid narxini bitim narxi sifatida qabul qilinadi. 
Agarda tashqi iqtisodiy bitim qiymatiga doir negizga ega bo’lmasa, bitim qiymatiga asosan 
boj qiymatini aniqlash mumkin emasligi audit jarayonida alohida ko’rib chiqishni taqozo etadi, 
masalan: