276
Subyektga kelib tushgan asosiy vositalarni tekshirishda har bir obyekt bo`yicha
alohida tuzilgan qabul qilish-topshirish dalolatnomasi (AV-I shakl) ning
rasmiylashtirilishiga e'tibor qaratish zarur. Bunda dalolatnomadagi obyektning tavsifi,
turgan joyi, sotib olingan manbai, chiqarilgan yoki ko`rilgan yili, ishga tushirilgan
vaqti,
obyektning sinov natijalari, uning texnik talablarga muvofiqligi va boshqa
ma'lumotlar tekshiriladi.
Ayrim hollarda bir turdagi va narxi bir xil xojalik inventarlari, asboblar,
stanoklar olinganda asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish umumiy dalolatnomasi
tuzilishi mumkin. Bunda ushbu dalolatnoma ma'lumotlari,
unga ilova qilingan
pasportlar, ishlatish tartibi, yo`riqnomalar ham tekshirilishi zarur.
Hisobga qabul qilingan har bir asosiy vosita obyektiga inventar raqam berilgan
bo`lishi lozim. Masalan, 001 dan 099 gacha inventar raqamlar binolarga, 100 dan 199
gacha inshootlarga, 200 dan 299 gacha bo`lgan raqamlar uzatish qurilmalariga
beriladi va hokazo. Berilgan inventar raqami asosiy vositalar obyektiga metall jeton
bilan biriktirib, uchmaydigan bo`yoq bilan yozib yoki boshqa usullarda belgilab
qo`yilishi lozim. Bu belgilar obyekt foydalanishda bo`lgan jami davr ichida saqlanib,
buxgalteriya hisobining barcha tegishli dastlabki hujjatlarida
va hisob registrlarida
ko`rsatiladi. Obyekt hisobdan chiqarilganidan so`ng, uning inventar raqami yangi
kirim qilingan asosiy vositalarga berilmaydi.
Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish dalolatnomasi (ilova qilingan
hujjatlar bilan birga) buxgalteriyaga o`z vaqtida topshirilgan bo`lishi lozim. Subyekt
buxgalteriyasida asosiy vositalarning analitik hisobi, ularning har bir turi bo`yicha
ochiladigan AV-6 shakldagi inventar kartochkalar yuritiladi. Bu kartochkada obyekt
haqidagi barcha ma'lumotlar (dastlabki yoki tiklanish qiymati,
amortizatsiya
ajratmalari me'yori, kirim qilingan paytdagi eskirish darajasi) qayd etilgan bo`lishi
kerak.
So`ngra inventar kartochkalar ma'lumotlarining asosiy vositalarni hisobga olish
bo`yicha inventar kartochkalar ro`yxati (AV-7 shakl) ga asosiy vositalarning tasnifiy
guruhlari bo`yicha o`tkazilganligi tekshiriladi.
Ro`yxatga olingan kartochkalar asosiy vositalar kartotekasida tarmoqning
tasnifiy guruhlariga, guruh ichida esa turgan joyi, foydalanish joyi va turlari bo`yicha
guruhlangan bo`lishi kerak. Ishlatilmayotgan asosiy vositalarning inventar
kartochkalari alohida guruhlangan bo`lishi kerak.
Asosiy vositalar hisobdan chiqarilganida dalolatnoma tuzilib,
uning
ma'lumotlari tegishli inventar kartochkalarda qayd qilinadi, so`ngra bu kartochkalar
kartotekadan olib qo`yiladi. Amaliyotda, asosiy vositalar obyektlarining qiymati
quyidagi xojalik operatsiyalari natijasida subyekt aktivlari tarkibidan chiqib ketadi:
- sotilganda;
- foydalanish maqsadga muvofiq emasligi sabablariga ko`ra
hisobdan
chiqarilganda;
- boshqa subyekt va shaxslarga beg`araz berilganida;
- boshqa subyektlarning ustav kapitalini shakllantirish uchun ulush sifatida
qo`shilganida;
- kamomad yoki yo`qotish aniqlanganda va.h.k.
277
Audit jarayonida qayta baholash natijasida narxlar oshgan yoki kamaygan
summalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilishi ham tekshiriladi. Qayta
baholanib oshgan summa 0100 - «Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar» ning
debeti va 8510 – «Mulklarni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar» schyotining
kreditiga yoziladi.
Qayta baholangan asosiy vositalar obyektlari bo`yicha tiklanish qiymati
inventar kartochkaning
rekonstruksiyalash, modernizatsiyalash bo`limida qayd
etilgan bo`lishi lozim. Shu bilan birga qayta baholangan eskirish summasi ham
inventar kartochkaning tegishli bo`limida aks ettirilgan bo`lishi kerak. Har bir
moddiy javobgar shaxs asosiy vositalar obyektlarining analitik hisobini AV-9
shakldagi vedomostda yuritishi kerak. Bunda hamma moddiy javobgar shaxslar bilan
belgilangan shaklda va ikki nusxada to`la moddiy javobgarluk to`g`pisida
shartnomalar tuzilganligi, shartnomalarning bir nusxasi moddiy javobgar
shaxslarning hujjatlar to`plamida, ikkinchi nusxasi esa shu xodimlarning o`zlarida
saqlanayotganligi tanlab tekshirilishi lozim.Bulardan tashqari, auditor barcha moddiy
javobgar shaxslar asosiy vositalarni o`z javobgarligiga
olganligini tasdiqlab,
inventarizatsiya vedomostlarida imzo qo`yganliklari hamda asosiy vositalarning
keyingi kirimlari esa ularning dastlabki hujjatlardagi imzolari bilan tasdiqlanganini
tekshiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
