Amaliy audit

T = Kq (F+A) 

Bu erda: T-qoplanish davri; 

Kq - korxona faoliyati davrida kapital qo’yilmalar; 

A - korxona faoliyati davrida mahsulot ishlab chiqarishga ajratiladigan amortizatsiya 

xarajatlari; 

F - balans foydasi. 

Auditor  imtiyozlardan  foydalanish  darajasini  va  qoplanish  davridan  so’ng  tarmoqlararo 

komissiyaga  so’nggi  hisob-kitoblarni  topshirilishini  tekshirishi  kerak.  Bojxona  imtiyozlari 

moliyaviy  natijaga  ta’sir  ko’rsatadi.  Imtiyozlardan  noqonuniy  foydalanish  asoslanmagan  tarzda 

foydani ko’paytiradi. 

Korxonalar  mahsulot,  ish  va  xizmatlar  eksporti  bilan  bog’liq  bo’lmagan  xorijiy 

davlatlarda daromadga ega bo’lishi mumkin, bu kapital eksporti bilan bog’liq. Bunday eksportga 

quyidagilar kiradi: 

- chet el korxonalari nizom kapitaliga qo’yilmalar; 

- qimmatli qog’ozlarni sotib olish; 

- binolar, inshootlar va boshqa mulk, shu jumladan er va er osti boyliklari, shu davlatga 

tegishli ko’chmas mulk bo’yicha mulk huquklarini olish; 

- ko’chmas mulk bo’yicha boshqa huquqlar; 

-  tovarlar,  ish  va  xizmatlar  ekporti  bo’yicha  180  kundan  oshirilgan  to’lov  muddatini 

uzaytirishlari. 

Noqonuniy  kelishuvlar  oqibatida  olingan  daromadlar  O’zbekiston  Respulikasining 

«Valyutani  tartibga  solish  to’g’risida»gi  Qonuniga  muvofiq  davlat  foydasiga  o’tkaziladi,  shu 

tufayli auditorning vazifasi xorijda olingan daromadlarni qonuniyligini tekshirishdan iborat. 

Auditor xorijiy xaridor va buyutmachilar bilan hisob-kitoblar shaklini, to’lov muddatini, 

eksport bo’yicha kredit va kredit to’lovlari stavkalarini o’rganadi. Eksportga jo’natilgan tovarlar 

bo’yicha debitorlik qarzlarini tahlil qiladi. 

Debitorlik qarzlarini tasdiqlash auditorlik jarayonining asosiy bosqichlaridan hisoblanadi. 

Tasdiqlashning quyidagi shakllari taklif qilinadi: 

---

365 

 

- so’rovnoma; 

- hujjatlashtirish. 

So’rovnoma ikki xil bo’lishi mumkin: pozitiv va negativ. Pozitiv - debitorlik qarzi realligi 

haqida  auditor  aniq  ma’lumotga  ega,  lekin  muddati  va  miqdorini  aniqlash  kerak.  Auditor 

debitorlik  qarzini  tasdiqlash  haqida  so’rovnoma  berishi  mumkin,  xaridor  esa  so’rovnomada 

ko’rsatilgan summa faqat uning hisobida yo’q bo’lsa, javob berishi kerak. Agarda xaridor javob 

bermasa,  auditor  eksporter  hisobidagi  debitorlik  qarzini  to’g’ri  deb  hisoblaydi  va  javob  faqat 

summa  tasdiqlamasagina  kelishini  inobatga  olib,  bunday  so’rovnomalarni  «negativ»  deb 

hisoblaymiz. 

Eksport  bo’yicha  tovarlar,  ish  va  xizmatlar  uchun  debitorlik  qarzining  haqiqiyligini 

«hujjatli tasdiqlash» kabi audit tamoyili orqali aniqlash mumkin. Hujjatli tekshirish so’rovnoma 

«negativ» bo’lgan hollarda amalga oshiriladi. 

Amaliyotda eksportga jo’natilgan tovarni hisobda ikki marta aks ettirish hollari uchraydi. 

Buning  uchun  auditor  hisob  yozuvlarini  sinchkovlik  bilan  tekshirishi  zarur.  Masalan,  eksport 

bo’yicha kontraktlar va hisob vedomostlari solishtiriladi. 

Eksport muomalalari bo’yicha hisob-kitoblarning samaradorligi tahlili o’tkazilishi kerak. 

Bizning  fikrimizcha,  eng  samarali  hisob-kitob  usullaridan  biri  veksellar  bilan  hisoblashishdir, 

chunki mol etkazib beruvchi bunday holda chet el valyutasida daromad olishi mumkin. Bunday 

muomalalarni (10.14 jadval) tekshirish uchun misol tariqasida ish jadvali taklif qilinadi.