Amaliy audit

 

 

 

 

 

 

 

 

---

664 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“ KOMPYUTER TIZIMI MUHITIDA AUDIT 

O’TKAZISH” 

MAVZUSI BO’YICHA 

TAQDIMOT 

---

665 

 

• Iqtisodiyotni

boshqarishdagi

o’zgarishlar,

bozor munosabatlariga o’tish, buxgalteriya

xisobining

xalkaro

tizimlariga

o’tishi

va

informatsion

texnologiyalarning

barcha

soxalarda

keng

miqyosda

tadbik

etilishi

ta’sirida buxgalteriya xisobining axborot tizimi

va uni kompyuterda ishlab chiqishni tashkil

qilishning

an’anavii

shakllari

katta

o’zgarishlarga uchragan.

 

• Xozirgi paitda xisobchidan korxona moliyavii

xolatining ob’ektiv xolatini bilish, moliyavii

taxlil

usullarini

qo’llay

olish,

qimmatli

kogozlar

bilan

ishlashni

bilish,

investitsiyalarni

tushunish

xamda

ularni

asoslai olish va boshqalar talab kilinadi.

SHuning uchun xam xozirgi paitda xisobchini

«xisobchi-taxlilchi» yoki «moliyavii menejer»

deb atash xam mumkin.

 

---

666 

 

• Boshqaruv

vazifalariga

ishlab

chiqarishni

taiyorlash, rivojlantirish, moddii-texnik ta’minot,

sotuvga taiyorlanish (marketing), buxgalteriya

xisobini olib borish va buxgalteriya faoliyatini

amalga oshirish, taiyor maxsulotlarni sotish

xamda kadrlar masalasini xal kilish kiradi.

Boshqaruv jarayonida buxgalteriya xisobi katta

rol o’ynaydi va bu erda barcha axborotlarning

60% ga yaqini jamlangan.

• Buxgalteriya xisobining axborotli tizimlari

an’anavii ravishda vazifalarning quidagi

majmualarini uz ichiga qamrab oladi:

 

• Asosiy vositalar xisobi.

• Moddii boiliklar xisobi.

• Mexnat va ish xaqi xisobi.

• Taiyor maxsulotlar xisobi.

• Moliyaviy xisoblash operatsiyalarining xisobi.

• Ishlab chiqarish xarajatlari xisobi.

• Yig’ma xisob va xisobotlar tuzish.

 

---

667 

 

• Buxgalteriya xisobining avtomatlashtirilgan 

axborot tizimi sharoitida faoliyat ko’rsatishi 

quidagicha ketma-ketlikda amalga oshiriladi:

• Boshqaruv ob’ektiga yoki korxonaning xo’jalik 

faoliyatiga moslashuv, korxona ish 

faoliyatining maqsadini bilish

• Boshqariladigan ob’ekt xolati xaqidagi 

boshlangich ma’lumotlarni iigish, ma’lumotlar 

bazasini tuzish, ma’lumotlarni saralash va 

ruixatdan o’tkazish.

 

• Xisob axborotini qayta ishlash, saklash va 

xisobotlarni shakllantirish

• Xisob axborotini foidalanuvchilarga va 

talabgorlarga uzatish

• Xisob axboroti taxlili, korxona 

raxbariyatining oldiga qo’yilgan maqsadiga 

muvofik boshqaruv ob’ektiga 

boshqaruvchanlik ta’sirini ishlab chiqish.

 

---

668 

 

• Xisob vazifalari majmuasining uch pallasini 

farklash mumkin:

• 1.  Birlamchi xisob, birlamchi xujjatlarni 

tuzish, ularni ishlab chiqish va xisobning xar 

bir uchastkasi bo’yicha taxlilii xisobning 

qaydnomalari tuzilishini amalga oshirish.

• 2.Provodkalarni tuzish, ularni taxlilii va 

sintetik xisobning turli xil registrlari, 

schyotlarning tartib rakamlari bo’yicha qayd 

daftari orderlariga joilashtirish. 

 

• Kompyuter yordamida bu ishni amalga 

oshirish xar bir uchastka echimi tugashi bilan 

provodkani shakllantirib, bu jarayonlarni tulik 

avtomatlashtirishga imkon beradi.

• 3.Yig’ma sintetik xisobni tuzishdan iborat 

bo’ladi, ya’ni, asosii kitobning schyotlari 

bo’yicha xisobot savdo qaydnomalari va 

moliyavii xisobotning shakllarini tuzish bulib, 

bu «Provodka - Asosii kitob - Balans» mashina 

dasturining asosii moduli tomonidan 

ta’minlanadi.

 

---

669 

 

• Boshlang’ich bosqich xujjatlarning ma’lumotlarini bazavii 

axborotlar tuplamiga

joilashtirish bilan tugaidi.

• Asosii boskich ishning tugallovchi boskichi buladi va xar xil 

xisobot shaklllarini olish bilan boglik. Uni bajarish uchun 

«Xisobotlar» menyusining tegishli modulidan foidalaniladi. 

Asosii boskichning bajarilishini ta’minlashda ma’lumotlar 

bazasida xisobot tuztsh uchun foidalaniladigan xar xil 

kombinatsiyali (ishchi) axborot tuplamlarini mashina 

tomonidan olinishi ta’minlanadi. Natijada xisobot ma’lumoti 

shakllanadiva u bosib chiqarishga topshiriladi.

• Buxgalteriya dasturii maxsulotlarini ishlab chiqish kup sonli 

firmalar tomonidan olib boriladi, ulardan eng mashxurlari 

1S: Buxgalteriya, Parus, Intellekt-Servis, Infosoft, Xakers-

Dizain lardir.

 

• Ko’pgina firmalar dasturlarni ikki variantda: maxallii 

va tarmokli ishlab chikaradilar. Tarmokli variontlar 

ancha murakkab va kimmatga tushadi. CHunki 

buning uchun maxsus «mijoz-server» 

texnologiyalari, maxsus uskunalar va operatsion 

tizimlar, xisoblash tarmogiga xizmat ko’rsatuvchi 

mutaxassislar talab kilinadi. Kichik korxonalar uchun 

muljallangan va «Buxgalteriya yozuvi-Asosii kitob-

Balans» umumii nomi bilan atalib, kichik biznesga 

muljallangan dasturlar asosan sintetik va murakkab 

bulmagan taxlilii xisobni olib borish vazifalarini 

bajaradilar. 

---

670 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“ KOMPYUTER TIZIMI MUHITIDA AUDIT 

O’TKAZISH” 

MAVZUSI BO’YICHA 

GLOSSARIY 

---

671 

 

 

SIGNIFICA

NT TERMS 

ASOSIY 

ATAMALAR  

AMATAMALAR MAZMUNI 

Attribute 

Атрибут 

Atribut  auditor  kizakayotgan  bosh  hajimning  xarakteristikasi 

xisoblanadi 

Attributes 

sampling 

Выборка 

атрибутов 

Tanlab  olish  atributlari  tanlab  olishning  statistik  usuli  bulib, 

bir 

tanlab 

olishni 

saralashga 

asoslangan 

nazorat 

protseduralarini  layokatsizlik  kursatkichlarini  baxollash 

uchun foydalaniladi 

Audit 

sampling 

Аудитрлик 

танлаш 

Tanlab  olishdan  boshqaruvning  ikkala  vositasini  va 

schetlardagi  qoldiqlarni  tekshirish  va  ularni  tasdiqlash  uchun 

foydalaniladi  va  tekshirlayotgan  xisobot  yilida  amalgan 

oshriladigan 

operatsiyalardan 

100%dan 

kam 

bulgan 

tekshiruvni o’z ichiga oladi 

Sampling 

unit 

Танлаб олиш 

бирликлари 

Tanlab  olish  birliklari  jamlanmada  tekshiruv  uchun  asosiy 

sifatida  belgilangan  element  xisoblanadi,  bu  xujjat  , 

kompyuter  tizimidagi  ezuv  eki  xujjatlardagi  kator  elementlar 

bulishi mumkin 

Completenes

s of 

Population 

Бош 

ҳажимнинг  

туликлиги 

Auditor  tanlab  olishda  foydalaniladigan  jamlanganlik  bosh 

jamlanganlik  ekaniga  ishonch  xosil  kilish  uchun  kadamlarni 

kullashi zarur 

Sampling risk 

Танлаб олиш 

риски 

Tanlab olish riski kupincha auditorlik riski singari aniklanadi 

,  (masalan  1%  eki  5%)  chunki  ichki  nazoart  auditorning 

baxosi  boshka  testlashtirishning  xarakteri  va  kulamini 

belgilaydi 

Factual 

misstatement

s 

Оғишнинг 

йул 

кўйиладиган 

даражаси 

Auditor  tomonidan  uning  olishga  urunuvchi  ishonchlilikning 

mos  keluvchi  drajasi  sifatida  aniklangan  og’ish  darajasi 

jamlanganlikdagi xakikiy ogish darajasidan ortikcha emas 

Generalized 

audit 

software 

(GAS) 

Аудитнинг 

умумлашган 

дастурий 

таъминоти  

Auditni  o’tkazish  uchun  mahsus  tayyorlangan  dasturiy 

ta’minotlar 

Block 

Sampling 

Бессистемны

й выборка 

.  Ushbu  tanlov  jamlanganlikning  bir  kun  yoki  xafta  uchun 

operatsiyalar toifasini saralab olish kabi aralash elementlardan 

iborat buladi