Амалий машғулот №6. Асаб марказлари ва уларнинг хоссалари Тематик режа

Қўзғалишларнинг қўшилиши, йиғилиши (суммацияси)
. Қў
зғалишларнинг 
нерв марказида йиғилишини биринчи марта 1863 йили рус олими И.М.Сеченов 
очган. Қўзғалишлар нерв марказларида йиғилишининг икки тури бор: вақтли ва 

---

фазовий. Кўпчилик ҳолларда рефлексни юзага келтириш учун битта таъсир 
етарли бўлмайди. Орқа мияси сақланган маймунда қадамлаб юриш рефлексини 
орқа оёқларини якка кучсиз таъсирлаш йўли билан юзага чиқариб бўлмайди. 
Таъсирлаш кучини ўзгартирмасдан ўша рецептор майдони кетма-кет ритмик 
қўзғатилса, орқа оёқларини навбатма-навбат букиб ёзиш реакцияларини 
кўришимиз мумкин. бу вақтли йиғилишга мисол бўлади. 
Кетма-кет таъсирларга жавоб реакциясининг юзага келишини қуйидагича 
тушунтирилади. Дастлабки таъсир постсинаптик потенциални келтириб 
чиқаради, у нейронни қўзғатиш учун етарли бўлмайди. Кейинги келаётган 
таъсирлар сони талабга мос бўлса мембрананинг деполяризациясини критик 
нуқтага кўтаради ва нейроннинг қўзғалиш реакциясини юзага чиқаради. 
Орқа мияси сақланган маймунларда юриш рефлексини поғона ости кучи 
билан рецептор майдонининг бир неча жойини бир вақтда қўзғатиш орқали 
кузатиш мумкин, алоҳида бир жойга таъсир этилса рефлекс юзага келмайди. 
Бир қанча жойни бир вақтда поғона ости кучига тенг қўзғатувчилар 
ёрдамида таъсирлашдан юзага келган жавоб реакцияси қўзғалишларни фазовий 
йиғилиш натижаси ҳисобланади. Фазовий йиғилишда турли жойлардан келаётган 
таъсирлар нейроннинг танасига алоҳида-алоҳида синапслар орқали келиб 
мембранасида йиғилиб уни қўзғатади ва тегишли жавоб реакциясини юзага 
чиқаради. 
Окклюзия
. Иккита рецептор майдонини бир вақтда қўзғатганда юзага 
келган жавоб реакциясининг катталиги алоҳида майдонларни қўзғатиш 
натижасида ҳосил бўлган жавоб реакцияларининг қўшилишидан ҳосил бўлган 
катталикдан оз бўлади. 
Бу ҳодиса механизмини қуйидагича тушунтирилади. Биринчи рецептор 
майдондан келаётган сигналлар улар билан боғлиқ бўлган барча нейронларни 
қўзғатади. Иккинчи рецептор майдони қўзғатилганда у билан боғлиқ нейронлар 
ҳам қўзғалади. Бироқ айрим нейронлар иккала рецептор майдони билан 
боғланган бўлганлиги сабабли, жавоб реакцияси алгебравий йиғиндидан оз 
бўлади. Нерв марказларидаги бу ҳодиса окклюзия деб аталади.