Alyuminiy Al ning tabiatda tarqalgan birikmalari

ALYUMINIY

Alyuminiy(Aluminium),A1 Mendeleyev davriy sistemasining III guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 13, atom massasi 26,9815; Aluminiy lot. alumen (achchiqgosh) so‘zidan kelib chiqqan.
Tabiatda bitta barqaror izotop holida uchraydi, bir necha sun’iy radio-aktiv izotoplari bor, ular orasida eng ahamiyatlisi A12 (yarim yemirilish dav-ri 7,4-105 y.). Aluminiy yer po‘stining og‘irlik jihatdan 8,8%ini tashkil etadi, ya’ni u kislorod va kremniydan keyin uchin-chi, metallar ichida esa birinchi o‘rinda turadi.
Alyuminiy 
Al - ning tabiatda tarqalgan birikmalari:
Al2O3*H2O - boksit (korund),
Me2[Al2Si2O8]; Me5[AlSi3O10]; KAl2[AlSi3O10](OH)2 muskovit,
(Na,K)2[Al2Si2O8] - nefelin,
Al4[Si4O10](OH)8 - kaolinit,
Na3[AlF6] - kriolit.
Al ning yer pustlogidagi umumiy miqdori 5,5 % ni tashkil etadi. Alyuminiy tabiatda faqat birikma holida uchraydi.

Aluminiy(Al)
Atom raqami	13
Koʻrinishi	yumshoq, yengil, oqish-kumush rang metall, tez oksidlanuvchi

Atom xossasi
Atom massasi (molyar massasi)	26.981539m. a. b. (g/mol)
Atom radiusi	143 pm
Ionlashish energiyasi (birinchi elektron)	577.2(5.98)kJ/mol (eV)
Elektron konfiguratsiyasi	[Ne] 3s2 3p1

Kristall panjarasi
Panjara tuzilishi	kubik markazlashgan
Panjara davri	4.050 Å
Panjara/atom nisbati	n/a
Debye harorati	394.00 K

Kimyoviy xossalari
Kovalentlik radiusi	118 pm
Ion radiusi	51 (+3e) pm
Elektrmanfiylik (poling boʻyicha)	1.61
Elektrod potensiali	-1.66 в
Oksidlanish darajasi	3

Termodinamik xossalari
Zichlik	2.6989 g/sm³
Solishtirma issiqlik sigʻimi	0.900 J/(K·mol)
Issiqlik oʻtkazuvchanlik	237 Vt/(m·K)
Erish harorati	933.5 K
Erish issiqligi	10.75 kJ/mol
Qaynash harorati	2740 K
Qaynash issiqligi	284.1 kJ/mol
Molyar hajm	10.0 sm³/mol

Alyuminiy rudalari - alyuminiy olinadigan rudalar. Asosan bok-sitdan olinadi. Alyuminiy rudalari ta, shuningdek ne-felinli siyenitlar (kompleks xom ashyo), alunit li, nefelin-apatitli jinslar va boshqa kiritiladi.
Alyuminiy rudalari konlari RF (Ar-381xangelsk viloyati, Ural, G‘arbiy Sibir, Kola ya.o.), Qozog‘iston, Ukrainada (Azov bo‘yida, Ukraina qalqoni, Zakarpate), Zakavkazeda bor. O‘zbekistonda Alyuminiy rudalari ning deyarli barcha turlari uchraydi. Angrenda kaolin va Gushsoyda alunit konlari bor.
Alyuminiy rudalari
Alyuminiy qotishmalari -asosiy qismi alyuminiydan iborat qotishmalar. Alyuminiy qotishmalari alyuminiyga Si, Si, Mg, Zn, Mn, Ni, Fe, Ti va boshqa elementlarni alohida-alohida yoki ma’lum kombi-natsiyada qo‘shib suyuqlantirish yo‘li bilan tayyorlanadi.
Alyuminiy qotishmalari ga legirlovchi element-lar sifatida Ni, Cr, Sa va boshqa, qotishma xossalarini yaxshilaydigan elementlar sifatida esa oz miqdorda Na, Be, Ti, Ce, Nb ham qo‘shiladi. Bu elementlar fizik, kimyoviy va mexanik xossalari xilma-xil Alyuminiy qotishmalari hosil qilishga imkon beradi.
Alyuminiy qotishmalari