Allayarov A. I. O’rmonov H. B. O‘zbekistondagi ziyoratgoh obidalar

Shuni ham alohida ta’kidlash kerakki, ushbu ziyoratgoh joylashgan qishloqning nomi ham Xo‘jamushkentdir. Xalq etemologiyasida “Xo‘ja ibn Isoq g‘orni mushti bilan urgan va g‘or paydo bo‘lgan” shu boisdan qishloq va ziyoratgohning nomi “Xo‘jamushkent”dir. Bizningcha, bu so‘z uchta so‘zning birikuvidan hosil bo‘lgan bo‘lib quyidagicha ifodalanadi: “Xo‘ja”- hurmatli, obro‘-e’tiborli kishi, biror kimsaning yoki narsaning egasi, xo‘jayin. 2 tarif-O‘zlarining choryorlarning avlodlari deb hisoblovchi musulmonlarning faxriy nomi, unga qo‘shilgan “mush” so‘zi mushkulkushod so‘zining qisqartmasi deb hisoblasak, Mushkulkushod- qiyinchiliklarni hal qilish, bartaraf etish. Kishining mushkulini oson qilish, ishini yurgizish maqsadida qilinadigan duo va irim-sirimlar va uni o‘tkazish yig‘ini bo‘lib “kent” so‘zi esa (so‘g‘dcha-uy, xonadon) ma’lum xususiyati bilan shahar va qishloqdan farqlanib turuvchi, aholi yashaydigan joy, shaharcha degan ma’nolarni bildirib, “Xo‘jamushkent”- mushkullarni oson qiluvchi joy, makon degan xulosa chiqarishga olib keladi (ta’kid bizniki — F.A.).
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash kerakki, tadqiqot davomida imkoni boricha tarixiy manbalar va mahalliy aholi orasidagi so‘rovlar orqali ziyoratgohda nomi zikr etilgan avliyoning tarjimai holi va u haqidagi rivoyatlar atroflicha o‘rganildi. Ammo qadamjodagi avliyo Xo‘ja ibn Isoq faoliyatiga doir tarixiy manbalarga duch kelinmadi, lekin dala tadqiqotlari davomida ushbu tumanning Havotog‘ QFY, Changovul qishlog‘ida Changovulota ziyoratgohiga borib axborotchilar bilan suhbatlashganda ushbu ziyoratgoh islom olamida mashhur alloma, tasavvuf ilmining bilimdoni Xoja Yusuf Hamadoniyning qadamjosi ekanligi aniqlandi va Xoja Yusuf Hamadoniy faoliyati bilan bog‘liq ma’lumotlarni to‘plash jarayonida u kishining ustozi va safdoshi Mavlono Abu Isxoq hazratlari ekanligi aniqlandi. Shu bilan bir qatorda Alisher Navoiyning “Nasoyim ul-muhabbat” asarida ham Xoja Yusuf Hamadoniyning ustozi Shayx Abu Ishoq hazratlari bo‘lganligi qayd etilgan. Bundan tashqari Abu Hafs Nasafiyning “Qandiya” asarida Yusuf Hamadoniyning Mavorounnahrga kelishida: Hamadon viloyatidan 11 nafar oshnalari hamrohligida kelgan edilar. Ularning biri — Abu Muso, ikkinchisi — bandayi zaif Xoja Abdulxoliq G‘ijduvoniy, uchinchisi — Imom Yahyo G‘otfariy, to‘rtinchisi Xoja Isxoq, beshinchisi — Xoja Rabot, oltinchisi — jiyanimiz Xoja Zikriyo, ettinchisi — Xoja Sagpoy, sakkizinchisi — Xoja Odam Shovdoriy, to‘qqizinchisi -Xoja Muhammad Chehel Jalla, o‘ninchisi — Xoja Kurayish, o‘n birinchisi – Bobo Orif Salmon degan ma’lumot keltiriladi.