Allayarov A. I. O’rmonov H. B. O‘zbekistondagi ziyoratgoh obidalar

Sayfiddin Boharziy maqbarasi

ulamolarni oʼzlariga qaratib olish, ular orqali xalqqa taʼsir etishga intildilar. Bu soxada u qanchalik yutuqlarga erishganligiga xon Botuning ukasi Berkaxonning Boharziy xuzurida boʼlgani dalil boʼladi. Maʼlumotlarga kura, Sayfiddin Boharziy Oltin Oʼrda xoniga maktub yoʼllab, agar oʼlkan saltanatni osoyishtalik bilan boshqarishni istasa moʼgʼullar islomni kabul qilishlari, boshqa oʼlkalarda xam musulmonlikni joriy qilishni maslahat bergan. Berkaxon Shayx xazratlari xuzuriga sovgʼa-salom bilan tashrif buyurib, muridlikni qabul qiladi. Shayx hazratlari sharafiga xonaqo, masjid va Madrasa barpo etilishiga farmon beriladi Sayfiddin Boharziy xatti-harakatlari bilan millionlab insonlar haq yoʼliga kiradi, islom ulkan davlat diniga aylanadi. Shu tufayli bu zotning xizmatlarini eʼtirof etgan Аrab xalifaligi Sayfiddin Boharziy xazratlariga «Shayx-ul olam», shahrimizga esa Buxoroyi-sharif unvonini berish toʼgʼrisida yorliq chiqaradi. Sayfiddin Boharziy vafot etganidan soʼng ham Chingiz sulolasi hukmdorlari shayxga muridlikda davom etdilar. Boharziy vafotidan salkam yuz yil oʼtib, sulolannng soʼnggi vakili Bayonqulixon (1353 yil vafog etgan) oʼz jasadini shayx maqbaralari yoniga qoʼyishni vasiyat etgan. ¹¹³

Sayfiddin Boharziy va Bayonqulixon maqbaralari yonma-yon yondashgan boʼlib, bir necha bor taʼmirlangan va oʼz asl qiyofasini yoʼqotgan. U kishining makonlarida joylashgan darveshlar oʼsha atrofda vaqf qilingan yerlar daromadi hisobidan koʼp qurishgan. XIII asrda Sayfiddin Boharziy maqbarasi ustida yogʼoch oʼymakorlik namunasi boʼlgan, u shoʼrolar davrida oʼgʼrilab ketilgan.

Sayfiddin Boharziy 1261 yilda (baʼzi maʼlumotlarga qaraganda 1262 yilda) Fathobod qishlogʼida (keyinchalik shaharga qoʼshilgan) vafot etgan. Uning qabrida xonaqo oʼrnatilib, bu xonaqo diniy xayrixohlikning markaziga aylangan. Ziyoratchilar u yerda tunash joyi bilan, oziq-ovqat bilan taʼminlanar edilar. Buning uchun, shubhasiz koʼp mablagʼ talab qilinar edi. Аmmo, buning uchun mablagʼ yetarli edi. Buxoroning Qarshi darvozasidan janubiy tomonda 1 ming tanob maydon Boharziy ixtiyorida boʼlib, uning mulki hisoblangan.

Ichki va tashqi bezatishlar boʼlmasligi yodgorlikning – mozor ustidagi toshning juda ustalik bilan ishlanganligi bilan qoplaydi. (Bu joyda goʼrxona joylashgan). Qabr toshidagi bezaklar, arab yozuvlari oʼrta asrlarda yogʼoch oʼymakorligining nodir nusxasidir. «Charchagan» material yuqorida boʼlgan konstruktsiyalar ogʼirligiga chiday olmadn. Devorlarning gʼishtlari maydalana boshladi. XX asrning 60-yillarida bu yerda bir oz taʼmirlash ishlari olib borildi. 1976 yilda boʼlgan Buxorodagi zilzila oqibatida gumbaz toʼla buzildi. Xalq ijodining nodir asarlaridan boʼlgan maqbarani buxorolik ustalar va Oʼzbekistan yodgorliklarni taʼmirlash va konservatsiyalash maxsus ilmiy-tadqiqot instituti olimlari buzilishdan qutqarishga kirishdilar. Yodgorlikni mustahkamlash va qayta tiklash loyixasi tuzildi. Buxoro maxsus ilmiy ishlab chiqarish ustaxonasi bu muhim ishni taʼmirlovchilar avlodidan boʼlgan usta Аzim Xayitov boshliq brigadaga topshirdi. Brigada aʼzolaridan Kamol Otayev, Xusayn Najmiddinov, Umid Xabibov va boshqa qadimgi yodgorliklarni taʼmirlovchilar, binoning devorlarini mustahkamladilar, «charchagan» materiallarni yangilari bilan almashtirdilar. Ohir-oqibatda bu muqaddas ziyoratgoh elimiz xizmatiga qaytarildi.¹¹⁴