Alkinlarning olinishi, kimyoviy va fizik xossalari. Ishlatilishi va muhim xossalari

HCN ning birikishi. Vodorod sianidning CuCl₂ ishtirokida atsetilenga nukleofil birikish reaksiyasi asosida sanoatda akrilonitril olinadi:

Akrilonitril nitron sintetik tolasini olishda monomer sifatida ishlatiladi.
Spirtlar va karbon kislotalarning birikishi. Atsetilenva 1-alkinlarga katalizatorlar (ishqoriy metallarning gidroksidlari va alkogolyatlari) ishtirokida spirtlarning birikishidan oddiy alkenil efirlari, ZnO yoki H₃PO₄ ishtirokida karbon kislotalarning birikishidan esa murakkab alkenil efirlari hosil bo‘ladi:

Vinil atsetat polivinilatsetatning monomeridir.
Polivinilatsetatdan polivinilspirti olinadi.
Oksidlanish reaksiyalari. Alkinlar oson oksidlanadi. Atsetilenni KMnO₄ning suvdagi eritmasidan o‘tkazilganda eritma tezda rangsizlanadi:

Atsetilen havoda to‘liq yonganda CO₂ va suv, chalayonganda esa uglerod (qurum), CO va suv hosil bo‘ladi:

Kuchli oksidlovchilar ta’sirida, shuningdek, ozonlaganda uch bog‘ uziladi va karbon kislotalar hosil bo‘ladi:

Polimerlanish reaksiyalari. Alkinlar katalizatorlar ishtirokida dimer, halqali trimer va tetramer hamda chiziqli polimerlarni hosil qiladi. Katalizatorlar uch bog‘ni faollashtiradi:




Atsetilen CuCl₂ va oksidlovchilar ishtirokida polikondensatlanish reaksiyasiga kirishganda karbin hosil bo‘ladi:

Karbin termik barqaror (2300Cgacha qizdirganda ham o‘zgarmaydi) yuqori molekulali birikma bo‘lib, uning molekulasi faqat sp-gibridlangan holatdagi uglerod atomlaridan tuzilgan. Karbinning polimer zanjirida faqat kumulyativ qo‘sh bog‘lar borligi isbotlangan:
CCCCC

Foydalanilgan adabiyotlar
1. R.A. Shoymardonov, M.Y. Ergashov. Organik kimyo. - Тоshkent: “Мuharrir” nashriyoti, 2013. 504 b.
2. Юсупов Д., Туробжонов С.М., Кодиров Х.Э., Икромов А., Каримов А.У. Органик кимёнинг бошлангич асослари. Тошкент, 2006. -290 б.
3. Sobirov Z. Organik kimyo. Toshkent, 2005. - 403 б.
4. Alovitdinov A.B., Ismatullaeva M.G., Xolmuradov N.A. Organik kimyo, T.; O’qituvchi, NMIU, 2005.-416 б.
5. Юнусов Р.Ю.Органик кимё. Т.: Ўзбекистон, 1995. -328 б.
6.Shohidoyatov H.M., H.O’. Xo’janiyozov., H.S. Tojimuxamedov. Organik kimyo.-T.: «Fan va texnologiya», 2014. 800 b.
7.Garey Francis.A.Ogaik chemistry / INTERNATIONA EDITION Copright@ 2000. 547 dc21.WWW mhhe;com.