Алкадиенлар (диен углеводородлар)

Alkadienlar ( dien uglevodorodlar )

Reja:

1. 
   Ta’rifi.
   
2. 
   Alkadienlarning uch turi va nomlanishi.
   
3. 
   Ba’zi dienlarning olinishi.
   
4. 
   Dienlarning fizik-kimeviy xossalari.
   
5. 
   Tabiiy va sintetik kauchuklar.
   

Alkadienlar

Molekulasida ikkita kushbog tutgan tuyinmagan uglevodorodlar alkadienlar yoki dien uglevodorodlar deb ataladi.

Alkadienlarning uch turi va nomlanishi

Dien uglevodorodlar atsetilen katori uglevodorodlariga uxshab C_nH_2n-2  umumiy formulaga ega. Demak, molekulada ikkita kushbog bulishi uchun kamida uchta uglerod atomi kerak. SHu sababli dien uglevodorodlar ikkita kushbogning bir-biriga nisbatan joylashishiga karab, kimyoviy xossalariga kura uch turga bulinadi.

\ /

1. Zich kushbogli (kumulirlangan) C = C = C dienlar.

/ \

Bu uglevodorodlar bekaror bulib, osonlik bilan alkinlarga kayta guruxlanadi. Bularga allen H₂C = C = CH₂ va uning gomologlari kira­di.

\ │ │ │ /

2. Ayrim kushbogli (izolirlangan) S = S – S – S = S dienlar.

/ │ \

Bularda ikkita kushbog uzaro ikki va undan ortik oddiy boglar bilan ajralgan buladi. Ularning eng oddiy vakili pentadien -1,4

N₂S = SN - SN₂ – SN = SN₂ dir.

\ /

3. Oralatma kushbogli (konyugirlangan) C = C – S = C dienlar.

/ │ │ \

Bularda ikkita kushbog bitta oddiy bog bilan ajralgan bula­di. Bu turning eng oddiy vakili  divinil eki butadien -1,3 va uning xosilalari divinillar eki 1,3-butadienlar deb xam ataladi. Umuman, dien uglevodorodlar kupincha sistematik nomenklatura buyicha nomlanadi. Dien  uglevodorodlarning nomi tegishli tuyin­gan uglevodorodlar nomidagi oxirgi xarf  - dien kushimchasi bi­lan almashtirish orkali xosil kilinadi. Zanjir shunday  rakamlanadiki, unda kushbogning xolati eng kichik rakamlar bilan ifodalangan buladi. Masalan:

1   2 3 4    1 2 3 4 5 6

SN₂ = SN – SN = SN₂   SN₃ – SN = SN – SN = SN - SN₃

butadien-1,3 geksadien-2,4

1   2 3  4

SN₂ = S = SN - SN₃

butadien-1,2

Zich va ayrim kushbogi dienlar birikish reaksiyalarda etilen kato­ri uglevodorodlarining xossalarini ikki marta takrorlaydi. Ora­latma kushbogli dienlarning ayrim vakillari sanoatda sintetik kauchuk olishda xomashe sifatida ishlatiladi.