Алкадиены

 

•  
• Xuddi shuningdek boshqa gem-diollarni ham erkin holatda ajratib olishning iloji yo‘q. Chunki ular hosil bo‘lishi bilan aldegid va ketonlarga aylanadi. Faqat kuchli elektronakseptor o‘rinbosarlarni tutgan ba’zi gem-diollargina erkin holatda ham barqarordir:
• Ko‘p atomli spirtlar
• To‘rt atomli spirtlar eritritlar, besh atomli spirtlar pentitlar,olti atomli spirtlar esa geksitlardeyiladi. To‘rt atomli spirtlardan pentaeritrit (tetragidroksineopentan) amaliy ahamiyatga ega. U chumoli va sirka aldegidlaridan olinadi:
• Pentaeritrit 263,5oC da suyuqlanadigan, suvda eriydigan, rangsiz kristall modda bo‘lib, alkanollarning barcha kimyoviy xossalarini (ajralish reaksiyalaridan tashqari) namoyon qiladi. U sanoatda poliefirlar va portlovchi moddalar (pentaeritrit tetranitrati) olishda ishlatiladi.
• Pentitlarning muhim vakili ksilit ksilozani qaytarib olinadi:
• Ksilit- suvda eriydigan, shirin ta’mli, gigroskopik kristall modda. Uni organizm hazm qila olmaydi. Shuning uchun u qandli diabetga chalingan kasallar uchun qandolatchilik mahsulotlari ishlab chiqarishda shakar o‘rnida ishlatiladi. Ksilit qog‘oz va atir-upa sanoatida, shuningdek, ksi-ftal alkid smolalar, sirt-faol moddalar, noionogen detergentlar, yelimlar va boshqa mahsulotlarni olishda qo‘llaniladi.
• D-sorbit 110-111oC da suyuqlanadigan, suvda eriydigan, shirin ta’mli modda bo‘lib, ko‘pchilik mevalarda (ayniqsa ryabina unga boy) uchraydi. U D-glyukozani NaBH4 yoki katalizatorlar ishtirokida vodorod bilan qaytarganda hosil bo‘ladi:
• Olinish usullari
• Alkanollarning olinish usullari turlicha bo‘lib, ularning eng muhimlari bilan tanishamiz:
• Monogalogenalkanlarni ishqorning suvdagi eritmasi bilan gidrolizlash:
• galogenalkan spirt
• Ishqorlar gidroliz tezligini oshiradi va reaksiyani qaytmas qiladi. Sanoatda bu usul bilan amil (pentil) spirtlari aralashmasi olinadi:
• Alkenlarni katalitik gidratlash. Alkenlarning suv bilan reaksiyasidan spirtlar olinadi. Masalan, etilendan birlamchi, uning gomologlaridan esa ikkilamchi va uchlamchi spirtlar hosil bo‘ladi: