Alisher navoyi nomidagi samarqand davlat universiteti

3. Amir Temurning Evropa davlatlari bilan olib borgan diplomatik yozishmalari.

XIV asr oxirida Usmonli turk imperiyasi qo`shinlari G`arbiy Evropa tomon siljib borar edi. Sulton Boyazid (1354-1403)ning bu harakatlaridan tahlikaga tushgan Evropa hukmdorlari, unga qarshi armiya to`plab, navbatdagi salib yurishiga otlanadilar.

Bu vaqtda Kichik Osiyoda yana bir turkiy el hoqoni, jahongir Amir Temurning qudratli qo`shini hozir bo`ladi. Ikki jahongirning o`zaro to`qnashuvi va qudratining zaiflashuvi esa Evropa hukmdorlari uchun ayni muddao edi. Shu maqsadni ko`zlagan Vizantiya imperatori Manuil II Paleologning dojlari (imperatorning o`zi o`sha kezlarda G`arbiy Evropa qirollari huzurida bo`lgan) Yildirin Boyazid tazyiqidan xalos etishni so`rab, Amir Temurga murojaat qilishadi va shu paytgacha turk sultoniga to`lab kelgan bojlarini bundan buyon sohibqironga berajaklarini aytadilar. Kastiliya qiroli Genrix III va Frantsiya qiroli Karl VI o`z elchilarini, Rim papasi Bonifakiy IX bo`lsa o`z katolik missionerlarini shoshilinch Amir Temur huzuriga yo`lladilar.

Bobomiz Amir Temur vaziyatni yumshatish uchun sulton Yildirim Boyazidga o`z elchilarini yuboradi. Ammo, Yildirim Boyazid qaysarlik qilib, jahongir bobomizga nopisand mulozamat ko`rsatadi.

Amir Temur 1402 yilning 28 iyulida Anqara shahri yaqinidagi g`alabadan so`ng, ertasi kuni Kastiliya qiroli Genrix III de Trastamara (1379-1406)ning elchilarini qabul qiladi. Oradan bir yil o`tgach, Kastiliya qiroli elchisi Run Gonsales de Klavixo boshchiligidagi elchilar 1404 yilning 8 sentyabrida Samarqandda Temur saroyida hozir bo`ladilar.

Bu orada, Amir Temurning sulton Boyazid ustidan erishgan g`alabasi haqidagi xabarni Frantsiya va Angliya qirollariga etkazish niyatida sohibqiron maktublarini olgan Sultoniya (Eron hududidagi shahar) arxiepiskopi Ioan ham G`arbga jo`natiladi. Ioan ham 1404 yil kuzida Samarqandga etib keladi.

Ammo Karl VI de Valua va Genrix IV Lankaster nomalari arxiepiskop Ioan bobomiz Amir Temurga olib kelib topshirgani haqida aniq ma`lumot yo`q.

Sohibqiron Amir Temur bilan Evropa hukmdorlari o`rtasidagi yozishmalarning taqdiri xususida to`xtaladigan bo`lsak, bu nomalarning asl nusxa va tarjima variantlari hozirda Parij, Madrid va London kutubxonalarida saqlanib kelinadi. Bu haqda biz quyidagi tarixiy asarlardan bilib olsak bo`ladi.

Ushbu ma`lumotlar Keren L. Amir Temur saltanati // Frantsuz tilidan tarj. Va izohlar muallifi: B.Ermatov, Maxsus muharrir: X.Sulton; Suz boshi Lui Bazen. –T.: «Ma`naviyat», 1999, -224 bet. kitoblari ham bor.

Barcha tafsilotlarning to`liq tarixshunosligi: Jahon adabiyoti №1 (104) 2006 yil, yanvar sonida to`liq keltirilgan; Muhammadjon Xolbekov «Amir Temurning Evropa qirollari bilan yozishmalar». –Samarqand, 1996, -38 bet.

Istoriya Samarqanda. Tom 1: -Tashkent, Izd. «Fan», 1969, -482 s.

Umnyakov I.N. Mejdunarodnыe otnotenie Sredney Azii v nachale XV veka. Snoteniya Temura s Vizantiey i Frantsiey // Truda Uzbekskogo gosudarstvennogo universiteta im. N.Navon. Novaya seriya. №61. –Samarkand: izd. UzGU., 1956. –s.179-197.