Alisher navoyi nomidagi samarqand davlat universiteti

2. 60-yillardagi ilmiy anjumanlar. Samarqand shahri

tarixshunosligi.

O`zbekiston tarixshunosligining XX asr 60-80 yillaridan rivijlanishi Rahima Hodievna Aminova, Melixon Axunovna Axunova, Boris Vladimirovich Lunin asarlarini o`qib bilsak bo`ladi. Tarixchi olimlar e`tiboriga molik bo`lgan bu asar, mantiqiy jihati “Istoriya istoricheskoy nauki v Uzbekistone. Kratkiy ocherk” (T,1970) asarining davomi bo`lib, kirish, oltini bobdan iboratdir. Har bir bob o`z zamonasiga mos ravishda tarix faning rivojlanish bosqichlarini ochib berishga harakat qiladi. Juda ko`p asar va ularning mualliflari haqida ma`lumotlar to`plangan muhim yo`nalishi sanalgan.

O`zbekiston kommunistik partiyasi tarixi, O`rta Osiyo yoki Turkiston o`lka bolsheviklar tashkiloti tarixshunosligi, shuningdek kolxoz va sovxozlar tarixi, zavod va fabrikalar tarixnovisligi kabi yo`nalishlar yo`qotdi. O`sha davrda partiyaning rahnomaligini yoritib beruvchi asarlar, ular yuzasidan yozilgan va yoqlangan dissertatsiyalar bugungi kunda hech qanday ilmiy ahamiyatga ega bo`lmay qoldi.

Lekin hozirga tarixshunosligimizni o`sha davrdaga tarixchi – olimlarning ilmiy tadqiqotlarini tan olmasdan rivojlantira olmaydigan mavzu va yo`nalishlarimiz ham bor. Ana shunday o`z aktualligini saqlab turgan mavzulardan biri bu Samarqand shahri va uning yubileyini nishonlash bo`yicha o`tkazzilgan ilmiy – tadqiqot ishlaridir.

O`zbekiston moddiy madaniyati tarixini o`rganish, nafaqat Vatan, mamlakat va davlatlar tarixi, balki shu mamlakat va davlatda oddiy xalq vakillari tomonidan bunyod etilgan, ularning hayoti, turmish tarzi va ijtimoiy ehtiyojlariga mos tarzda yaratilgan. Zero, er yuzidagi yoshi ikki, uch va hatto to`rt ming yillik shaharlar barmoq bilan sanarli. O`zbekiston zaminida esa bunday shaharlar ko`p. Qadimiy shaharlarimizning jahon ma`naviy taraqqiyotidagi o`rni munosib baholangan. Bunday halqoro miqyosidagi e`ibor va e`tirofga arziydigan tarixiy shaharlarimiz esa benihoya ko`p. Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz va Toshkent kabi qadimda Kesh va Nasaf deb atalib kelgan Shahrisabz va Qarshi, Kosonsoy, Quva va boshqa o`nlab shaharlarimiz ham o`zining boy o`tmishi, ulug` tarixi, me`moriy obidalari bilan yurtimizning shaharsozlik va davlatchilik tarixining nihoyatda qadimiyligidan dalolat beradi. Shuni hisobga olib, 2000 yildan boshlab, O`zbekiston Respublikasi FAning tarix, arxeologiya va O`zbekiston Respublika Badiiy Akademiyasining san`atshunoslik instituti va olimlari bilan hamkorlikda “o`zbek davlatchiligi tarixi” deb atalgan, so`nggi 3 ming yillik ulkan tarixiy davrni qamrab oluvchi fendamintal ilmiy tadqiqotni yaratishga kirishildi ayniqsa, taniqli olim T.Shirinov O`zbekistonda ilk davlatlar “voha davlatchiligi”, “shahar davlatlar” Mesopotamiya, Misr, Xitoy, Mezoamerikadagi «Noma» davlatchiligi ka`bi bo`lgan degan g`oyani ilgari suradi.

Haqiqatdan ham tarixiy tahlil shuni ko`rsatadiki, davlatchilik jamiyatda o`z ichki qonuyatlari asosida paydo bo`ladi, rivojlanadi. Ya`ni davlat tuzilmasi tashqaridan tayyor holda ko`chirilmaydi, ma`lum jamiyat bag`rida tug`iladi. O`zbek davlatchilik taraqqityoti ham bundan mustasno emas.

1969-1970 yillarda o`tkazilgan Samarqanb shahrining 2500 yillik shodiyonalarida ma`lum bir ilmiy axboratlar yig`ilgan edi. Ammo bugungi tarix va arxeologiya faning rivojidan kelib chiqib, yangi tadqiqot usullari natijalariga tayanib ayta olamizki Samarqand shahri 2750 yilga munosib kutib olindi.