Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

259 “Hayrat ul-abror”. 163-bet.
260 “Hayrat ul-abror”. 164-bet.
246

---

tasvirlanadi. Shoir aytmoqchi, qanoat kishini yuksakka ko'taradi. 
Tama esa xor qiladi.
Navoiyning ko'p asarlarida 
ayniqsa, “Xamsa”sida 
rostlik, to'g'rilik, yolg'onchilik haqida gapiriladi. “Hayrat ul- 
abror”dagi 
o'ninchi maqolat “Rostlik tarifidakim ...” deb 
nomlanadi. Unda rostlik, to 'g 'rilik ulug'lanadi, yolg'onchilik 
qoralanadi. Bu maqolatga qo'shim cha tarzda “ Durrojning 
yolg'onni chin o'm iga ay tu ri...” deb nomlanadigan hikoyat 
keltiriladi. Bu hikoyat o 'ttiz to'rt bayt - oltmish sakkiz misradan 
iborat. Uning mazmuni quyidagicha: Sher bilan durroj (tustovuq 
jinsidagi qush) do'st tutinishadi. Durroj yolg'on so'zlashga 
odatlangan edi. U doim do'stiga murojaat qilib, “Meni sayyod 
domidan qutqar!” deb baqirar, sher yugirib yetib kelsa, 
aldaganligi m a’lum bo'lardi. Kunlaming birida durroj chindan 
ham domga ilinadi va sherdan yordam so'rab qichqiradi. Har vaqt 
aldanib kelgan sher bu safar (odatdagi yolg'on deb o'ylab) 
yordamga bormaydi. Shu tariqa yolg'onchi durroj o 'z boshiga 
o'zi yetadi.261 Shoir yozganidek, yolg'onchilik kishining boshiga 
yetadi. Yolg'onchi degan nom chiqargan insonning gapiga hech 
kim ishonmaydi.
So'zda, Navoiy, ne desang, chin degil,
Rost navo nag'am ag'a tahsin degil.262
V. 
“Hayrat 
ul-abror”dagi 
bir 
hikoyatni 
falsafiy 
mazmunda deb hisoblasak to 'g 'ri bo'ladi. Bu “Iskandar va xoli 
qo'li bilan bog'liq hikoyat”dir. Bu hikoyat dostonning o'n 
to'rtinchi maqolatiga ilova tarzida keltirilgan. U “Aflok hay’ati 
shikoyatidakim ...” 
deb 
nomlanuvchi 
maqolatdan 
so'ng 
joylashtirilgan. Shoir dastlab aflok - falakdan shikoyat qiladi. 
Akademik Aziz Qayumov yozganidek: “O 'n to'rtinchi maqolatda 
shoir falak hay’atidan shikoyat qiladi. Taqdir hech kimga rahm- 
shafqat qilmaydi. Hayot cheklangan fursatda tugaydi. Taxt ustida 
yuksaklikda o'tirganlar bir kun taxt ustiga yotadilar. Odamning 
sha’ni yuqori ko'tarilgan bo'lmasin, baribir bir kun tuproq ostiga