Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

«Majolis un-nafois» boshqa xalqlar tillariga ham tarjima qilingan va tazkirachilik 

ishiga samarali ta’sir ko‘rsatgan. Chunonchi, 16-asrda fors tiliga 3 marta (Faxriy 

Hirotiy, 1521—22, Hirot; Qazviniy,1522—23, Istanbul; Shoh Ali, 1598, Nishopur) 

tarjima qilingan. Shoir Sodiqiy «Majolis un-nafois»dan ilhomlanib, turkiyda 

«Tazkirai majma ul-xavos»ni tuzgan. «Majolis un-nafois»ning 15-asr oxiri — 16- 

asr boshlarida ko‘chirilgan bir necha nusxasi Vena, Parij, Boku, Sankt-Peterburg, 

Toshkent va boshqa joylarda saqlanmoqda. 

Navoiy ijodkor shaxs haqida gapira turib, birinchi navbatda, uning iste’dodi 

darajasini belgilaydi. Chunonchi, «xushta’b kishi», «yaxshi tab’lik yigit», «tab’i 

ham, hofizasi ham yaxshi», «tab’g‘inasi bor», «nazmg‘a mayli bor» kabi iboralar 

orqali shoirning ijodiy iqtidori, she’r aytish mahoratini farqlaydi.  

 

«Mavlono Sayfiy … hushyorlig‘ va base odamivash va hayo va 

odoblig‘ yigitdur. Ammo sarxushlikda o‘zga mohiyat bo‘lur, balki 

rasvonamo bo‘lur edi. Bu uchurda tavbag‘a tavfiq bo‘ldi. Umid ulkim, 

istiqomatg‘a ham muvofiq bo‘lg‘ay». 

 

Sherozdan Hirotga o‘qishga kelgan Said Qaroza ismli kimsasiz yetim bolani 

Navoiy o‘z tarbiyasiga olib, unga alohida murabbiylar tayinlaydi, “shafqat va 

mashaqqatlar” ko‘rgizadi. Afsuski, ko‘p o‘tmay, bolada nojo‘ya qiliqlar zohir 

bo‘ladi. Shoir uni tuzatish choralarini ko‘radi. Ammo foyda bermaydi. Oqibatda bu 

yigit Hirotda turolmay, Samarqandga qaytadi va u yerdagi xamriy — mayxo‘rlarga 

qo‘shilib, butunlay nobud bo‘ladi. Samarqandlik yosh shoir Said Qutb Lakadang 

esa badaxloqligi tufayli hibsga olinib qatlga hukm etiladi. Alisher Navoiy oraga 

tushib qatlni bekor qilishga erishadi. Lekin “ul nokasgina” bundan xulosa 

---

■ Bitiruv malakaviy ishi 

• ≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈ • Shoira Saydullayeva 

≈ 59 ≈ 

 

chiqarmay, o‘z yurtiga qochib, yomon ishlarini davom ettiradi. Bunday hollar 

Navoiyni behad ranjitgan. O‘zini idora qilolmagan, yaxshilikni, hurmatni bilmagan 

kishilardan, garchi ularda iste’dod nishonasi bo‘lsa-da, chinakam ijodkor 

chiqmasligini aytib, ularning taqdiriga achinadi. 

Navoiy tanqidiga uchragan salbiy xislatlardan yana biri — dangasalik, 

iste’dodni istifoda qila bilmaslikdir:  

 

«Mavlono Nodiriy yaxshi tab’i bor, ammo ko‘p lavanddur. Muddate 

faqir bila musohibat erdi, o‘zin lavandlig‘in zabt qila olmadi, yana o‘z 

ishini keyinga yubordi». Shoir Qobuliyning «dimog‘ida pareshonlig‘ 

va tavrida lavandlig‘» . 

 

Mavlono Nodiriy dangasa bo‘lganligi uchun tahsilni oxiriga yetkazmagan va 

muddaosiga erisha olmagan.  

Xorazmlik Joniy degan shoirning esa mahoratini farqlaydi:  

 

«Xeyle junun zotida borkim, salohiyat kasbiga mone’dur, yo‘q ersa 

g‘arobatlig‘ tab’g‘inasi bor».  

 

Mavlono Kavsariy haqida shunday deyiladi:  

 

«tab’ida nazm aytur qobiliyati bor, ammo mashg‘ulluq qilmas». 

 

Bunday yoshlarning bir qismi Navoiy va Jomiyning tanbehlarini quloqqa ilib, 

«tuz yo‘lga» kirganlar, ulug‘ shoir bu holni xursandchilik bilan qayd etib, ular 

istiqboliga umid bildirgan. 

O‘quvchilar o‘rtasida bahs-munozara davom ettiriladi. 

Navoiyning fikricha, ijodga dil bog‘lagan odamda, albatta, tabiiy iste’dod — 

ta’b bo‘lishi lozim. Quruq havas bilan shoirlik da’vo qilish yaramaydi. Eng 

yomoni shuki, deb kuyinadi shoir, quruq nazmni she’r atab,  

 

---