Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

(lingvistik 
protsessorlar) ham yaratilmoqda. XX 
asrning 70-yillarida AQSHda kompyuter bilan cheklangan muloqotni 
ta‘minlaydigan tabiiy tilli interfeys tizimi (LIFER – Language Interface 
Facility with Ellipsis and Recursion) yaratildi. 1985-yilda «Semantik» 
korporatsiyasi tomonidan Q&A dasturi, «Karnegi gruppa» kompaniyasi 
tomonidan 
Language Craft 
dasturiy ta‘minoti ishlab chiqildi,
1
Bu turdagi 
dasturlar hozirda ingliz tilining standartlashgan so‗zlashuv uslubida uncha 
katta bo‗lmagan lu‗g‗at zaxirasi bilan ishlamoqda. Tabiiy tilni tushunishga 
imkon beruvchi dasturlarning qamrovini kengaytirish kompyuter 
lingvistikasining dolzarb vazifalaridan biridir. Bunday dasturlarni 
rivojlantirish inson kabi muloqot qila oladigan, erkin kommunikatsiyaga 
kirisha oladigan sun‘iy intellekt g‗oyasining istiqbolini belgilaydi. 
Sun‘iy intellekt yo‗nalishidagi tadqiqotlar sirasiga ekspert tizimlari 
yoki neyron tarmoqlari bo‗yicha olib borilgan amaliy tadqiqotlar ham 
kiradi. Mazkur ikki yo‗nalishga nisbatan «kompyuter intellekti» 
(«computer intelligence») termini ishlatilmoqda, bunda inson tafakkurini 
global modellashtirish jarayoni hamda murakkab masalalarni operativ 
tarzda yechishga mo‗ljallangan avtomatlarning yaratilishi tushuniladi. 
Sun‘iy intellekt tizimi bo‗yicha izlanayotgan mutaxassislar inson 
tafakkuri, ong-u shuurining barcha qirralarini modellashtirish masalasi 
imkonsiz qolayotganligini ta‘kidlamoqdalar. Mazkur jihatlar insonning 
ichki dunyosi, intuitsiyasi, ong osti jarayonlari, ilhom kabi sirli 
fenomenlarni kiritish mumkin. 
Inson miyasi murakkab biologik to‗r hisoblanadi, u yuz mlrd nerv 
tolalaridan - neyronlardan tarkib topgan. Neyronlarning bir-biriga uzviy 
aloqadorligi, zanjirli bog‗lanishi natijasida miya faoliyati me‘yoriy 
darajada ishlaydi. Zamonaviy sun‘iy neyron tarmoqlari inson miyasidagi 
1
Анисимов А.В.
Компьютерная лингвистика для всех: мифы. Алгоритмы. Язык. - Киев: 
Наукова думка, 1991. - С. 10 - 11.

---

154 
neyronlar modeli asosida yaratilmoqda. Hozirgi kunda neyron tarmoqlari 
bir qator amaliy masalalarni hal etishda keng qo‗llanmoqda. Jumladan, ob-
havo prognozini aniqlashda, obrazlarni ajratishda (xususan, og‗zaki va 
yozma nutqni aniqlashda), robotlarni boshqarishda, tibbiyotda tashxis 
qo‗yishda ishlatilmoda. Amerikaning NASA kosmik agentligida neyron 
tarmoqlaridan fazoda robotlarni boshqarish, hududga tasodifan kelib 
tushgan obyektlarni tutishda foydalanilmoqda. «General Dynamics» 
kompaniyasi dvigatel shovqiniga qarab kemalarni tanishga imkon beruvchi 
tizim ishlab chiqdi. AQSH Pensilvaniya universitetida uchuvchi 
obyektlarni (NUJ) aniqlash uchun neyron tarmoqlar tizimi yaratildi. 
Neyron tarmoqlarining ishlash tizimi matematik ifodalar yoki 
mantiqiy qoidalarga emas, balki namuna