Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

Koreya va Yaponiya kompyuter lingvistikasi 
Til tizimi yoki tilning ost tizimidagi o‗zgarishlar aksariyat hollarda 
jamiyatning to‗g‗ridan-to‗g‗ri va bevosita ta‘sirida emas, balki xususiy 
kommunikativ funksiyalarning kengayishi yoki torayishi bilan bog‗liq 
holda, bilvosita yuz beradi. Shunga qaramay, til tizimiga insonning 
bevosita ta‘sirini inkor qilish to‗g‗ri bo‗lmaydi
2
. Bunga Koreya Xalq 
Demokratik Respublikasidagi til siyosatining ―Madaniylashuv davri‖ 
(1964)ni misol qilib keltirish mumkin. 1964-yilda Shimoliy Koreyada 
siyosiy tus olgan til islohoti boshlandi. Koreys tilini yot so‗zlardan 
tozalash masalasi ko‗tarildi. 1964-yilda o‗tkazilgan Til qurultoyida 
mamlakat rahbari Kim Il Sung nutq so‗zladi. U o‗zining nutqida koreys 
tilidan o‗zlashmalarni siqib chiqarish, ayniqsa, qiyinchilik tug‗dirayotgan 
xitoy yozuvidagi so‗zlarni xalqqa tushunarli bo‗lgan koreyscha muqobillar 
bilan almashtirish masalasini o‗rtaga tashladi. Muammoni hal qilish uchun 
quyidagilarni taklif qildi: 
- o‗zlashma so‗z tilga o‗z so‗zdek singib ketgan bo‗lsa, uni 
almashtirishga hojat bo‗lmaydi; 
- xitoycha so‗z koreyscha sinonimiga ega bo‗lsa, uni almashtirish 
lozim;
- xitoycha so‗z va uning koreyscha sinonimi ma‘no farqlariga ega 
bo‗lsa, unda so‗zlarni o‗z holicha qoldirish kerak; 
1
Кислов А.В., Колпачкова У.Н.
Влияние интернета на современный китайский язык / 
Компьютерная лингвистика и вычислительные онтологии. Выпуск 1. 2017.-С.72-86.
2
Швейцер А.Д., Никольский Л.Б.
Введение в социолингвистику. –М.: Высшая школа, 1978. –
С. 117.

---

30 
- agar xitoycha (yoki boshqa o‗zlashma) so‗zni tushunish qiyin bo‗lsa, 
shuningdek, u koreyscha sinonimiga ega bo‗lmasa, u holda, yangi so‗z 
topish lozim. 
Xullas, Shimoliy Koreyadagi til islohoti siyosiy mohiyatga ega bo‗lib, 
u tilning so‗z boyligiga katta ta‘sir o‗tkazgan. 
Yaponiya informatika, kompyuter lingvistikasi borasida jiddiy 
yutuqlarga erishgan. Yaponiyada nanotexnika rivojlangan. Nano o‗lchov 
birliklarining old qo‗shimchasi bo‗lib, ―milliarddan bir‖ni ifodalaydi. Bir 
nanometr metrning milliarddan biridir. 
Nano 
yunoncha so‗zdan olingan 
bo‗lib, ―mitti‖ degan ma‘noni bildiradi. Nano texnologiya – ―mitti 
texnologiya‖ bo‗lib, uning prototipi tabiatning o‗zida mujassam. Ko‗zga 
ko‗rinmas bakteriyalar, chumoli, o‗rgimchak va shunga o‗xshash 
hasharotlar tabiiy nano jismlardir. 
Nanotexnologiya atamasini birinchi bo‗lib 1974-yilda yapon olimi 
Norio Naniguchi ishlatgan. Bu sohadagi dastlabki texnik vositalar 
Shveytsariyaning IBM laboratoriyasida ixtiro qilingan. 1982-yilda 
skanerlovchi zondni ixtiro qilgan Gerd Bining va Genri Rorerlar 1986-
yilda Nobel mukofotiga sazovor bo‗lgan. 
Yaponiyada kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqotlar 1981-yilda 
e‘lon qilingan 5- avlod kompyuterlarini yaratish umummilliy dasturi 
asosida olib borilmoqda. 
Hozirda kishilik taraqqiyotining barcha jabhalarida kompyuter 
lingvistikasi fanining yutuqlarini ko‗rish mumkin. Oddiy qo‗l telefonidan 
tortib eng murakkab funksiayalar uchun ixtisoslashgan kompyuter va 
robotlar aynan mazkur fan taraqqiyoti samarasidir. Zamonaviy texnika va 
kompyuter lingvistikasi borasida xorijda olib borilgan tadqiqotlar natijasini 
quyidagicha umumlashtirish mumkin: 
1)
tabiiy tilni qayta ishlash asosida mashina tili sifatida xizmat 
qiluvchi sun‘iy til shakllantirildi. Jumladan, inson va mashina 
munosabatini ta‘minlash uchun kompyuterga ingliz tili asosidagi sun‘iy til 
kiritildi. Sun‘iy til barcha yaratilgan mashina dasturlarining asosiy va 
yagona kommunikativ vositasiga aylandi; 
2)
kompyuter lingvistikasi virtual munosabatlar shakllanishi uchun 
baza vazifasini o‗tadi; 
3)
kompyuter lingvistikasi ilm-fan yutug‗i bo‗lgan mashina 
tarjimasining yuzaga kelishini ta‘minladi;
4)
kompyuter lingvistikasi sohasida turli xil lingvistik muammolarni 
hal qilishga yo‗naltirilgan dastrurlar yaratildi va bunday tadqiqotlar davom 
etmoqda. Ular, asosan, matn tahriri, avtomatik tarjima, analiz va sintez, 

---

31 
tabiiy tilning qayta ishlanishi, kompyuter leksikografiyasiga oid dasturlarni 
o‗z ichiga oladi; 
5)
kompyuter lingvistikasi nazariy asoslariga tayangan amaliy fan 
sifatida rivojlanib bormoqda. Uning nazariy asoslari nutqiy jarayonni, 
matnni o‗rganishning turli xil model (gipoteza)larini yaratishda, nazariy 
asoslarini ishlab chiqishda ko‗rinadi. Fanning amaliy xususiyati tarjima 
mashinalarini yaratish va uning ishlash jarayonini tashkil etish bilan 
beigilanadi. Xorij kompyuter lingvistikasida quyidagi uch usul va 
metodlardan keng foydalaniladi: 
а) mantiqiy-matematik usullar: inkor amali, konyunksiya, dizyunksiya 
amallari kabilar; 
b) nazariy -informatsion usullar; 
d) ehtimollik-statistik usullar.