Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

4)
 
kompyuter leksikografiyasi (elektron lug‗atlar tuzish) – muayyan 
til leksikonidagi so‗zlarning ma‘lumotlar bazasi va maxsus dasturlash 
tillari yordamida ishlash tizimiga ega bo‗lgan dasturlar (kompyuter 
lug‗atlari) yaratish bilan shug‗ullanuvchi soha; 
5)
 
sun‟iy intellekt tizimini yaratish
; 
6)
 
NLP 
– tabiiy tilni qayta ishlash; 
7)
 
gipertekst texnologiyasi
; 
8)
on-line o
‗
qitish tizimi
(virtual sinf va laboratoriyalarda) – 
kompyuter lingvodidaktikasi; 
9)
informatsion qidiruv tizimi
. 
Informatsiyaning geometrik progressiya asosida keskin ko‗payishi 
ularning boshqa tillarga tezkor tarjima qilinishini ta‘minlovchi tizimlarga 
bo‗lgan ehtiyojni keltirib chiqardi. Bunga javoban mashina tarjimasi yoki 
avtomatik tarjima yo‗nalishida amaliy tadqiqotlar yaratila boshladi. 
Mashina tarjimasiga oid izlanishlar kompyuter lingvistikasi fanining 
yuzaga kelishida asosiy manba hisoblanadi. 
D.O‗rinboyev kompyuter lingvistikasi yo‗nalishlarini quyidagicha 
guruhlagan: ―Kompyuter lingvistikasi fani yangi soha bo‗lsa-da, hozirgi 
kunga qadar, qisqa vaqt ichida, turli yo‗nalishlari vujudga keldi. Tabiiy 
tillar negizida mashina tili yaratish, foydalanuvchining talab va ehtiyojlari 
kengayishi ushbu yo‗nalishlarni ko‗paytirdi. Kompyuter lingvistikasi 
fanining yo‗nalishlari shartli ravishda quyidagicha guruhlanadi: 
1.
Qoliplash va dasturlash ishlariga qaratilgan yo‗nalishlar: 

muloqotni kompyuter yordamida qoliplash; 

syujet strukturasini kompyuter yordamida qoliplash; 

matnni katta hajmdagi matn (gipertekst) darajasida tasavvur etish; 

axborot – izlanish sistemasi. 
2.
Til o‗rgatishga qaratilgan yo‗nalishlar: 

til o‗rgatish jarayonlarini kompyuterlashtirish; 

mashina tarjimasi. 
3.
Matnni tahlil etishga qaratilgan yo‗nalishlar: 

avtomatik tahrirlash; 

statistik tadqiqotlar; 

kompyuter leksikogarfiyasi. 
Kompyuter lingvistikasining ushbu yo‗nalishlarini amaliy va nazariy 
ahamiyati jihatidan quyidagicha guruhlash mumkin: 
1.
Amaliy yo‗nalishlar: 

---

135 

Mashina tarjimasi. 

Avtomatik tahrir. 

Til o‗rgatish tizimini kompyuterlashtirish. 

Statistik tadqiqotlar. 

Kompyuter leksikografiyasi. 
2.
Nazariy yo‗nalishlar: 

Tabiiy tilni qayta ishlash. 

Syujet strukturasini modellashtirish. 

Muloqotni kompyuter yordamida qoliplash. 

Matnni gipertekst texnologiyalarida berish. 
Kompyuter lingvistikasi quyidagi yo‗nalishlrni ham o‗z ichiga oladi: 
Tabiiy tillarni qayta ishlash (inglizcha. natural language processing; 
matnning semantik, morfologik, sintaktik tahlili). Bunga quyidagilar 
kiradi: 
1. Lingvistik korpus, ya‘ni matnning elektron korpusini yaratish va 
foydalanish. 
2. Elektron, tezaurus lug‗atlar, ontologiyalar yaratish. Masalan, Lingvo 
lug‗atlardan avtomatik tarjima va orfografik tekshirish uchun 
foydalaniladi. 
3. Matnning avtomatik tarjimasi. Rus tarjimon dasturlari orasida eng 
mashhuri ―Promt‖ hisoblanadi.
4. Matndan statistikani avtomatik ravishda ajratish (inglizcha, fact 
extraction, text mining). 
5. Matnni 
avtomatik 
jamlash 
(inglizcha, 
automatic 
text 
summarization). Bu vazifa Microsoft Wordga kiritilgan. 
6. Bilimlarni boshqarish tizimini barpo qilish. 
7. Savol-javob tizimlarini yaratish (inglizcha, question answering 
systems).
• Belgilarni optik aniqlash. 
• Nutqni avtomatik aniqlash. 
• Nutqning avtomatik sintezi. 
Shuningdek, kompyuter lingvistikasi markazida quyidagi masalalar 
turadi: 

axborot yetkazish uchun umumiy til yaratish; 

axborot yetkazish uchun tillarni takomillashtirish; 

inson va mashina aloqasi uchun tabiiy til interfeysini yaratish 
(sun‘iy intellektning asosiy masalalaridan biri); 

---

136 

axborot tizimini yaratish va modellashtirish‖.
1