Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

 Kod 
– axborotni yozib olish vositasi (usuli). 
2.
Matn 
(tekst) – muayyan axborotni berish, uzatish jarayonidagi 
belgilarning (til birliklarining, simvollarning) izchilligi, ketma-ket kelishi. 
3.
 Kanal 
– axborot beriluvchi, uzatiluvchi muhit, sharoit. 
4.
Informatsiya 
asosiy birlik bo‗lib, u 
bit 
(yoki 
binit 
inglizcha ―binary 
unit‖ – (―ikkilik birligi‖) deb ataladi.
2 
5.
Kodlash 
va 
dekodlash 
– informatsiyani mashina (kompyuter) 
tushunadigan simvolga o‗tkazish va, aksincha, simvoldan tabiiy tilga 
aylantirish jarayoni. 
Tashqi olam haqidagi informatsiya insonning bosh miya qobig‗ida 
model va strukturalar ko‗rinishida saqlanadi, aks etadi va qayta ishlanadi. 
1
Эко У.
Отсутствующая структура. Введение в семиологию. –М.: Петрополис, 1998. –С.45.
2
Qarang: 
Rahimov A.
Kompyuter lingvistikasi asoslari. –T., 2011

---

47 
Ushbu holatning fiziologik asosi nerv-sensor hujayralar – aksonlar 
hisoblanadi. Bosh miya qobig‗ida so‗z tizimlari hamda semantik maydon 
shakllanadi. Funksionallashuv jarayoni (xabarning bir individiumdan 
boshqasiga yetkazilishi va qabul qiiinishi) da til diskret shaklda – nutq 
ko‗rinishida namoyon bo‗ladi. Nutqning idrok qilinish jarayoni nutq 
tovushlaridan informatsiyaning ajralishi, tarqalishidir. Eshitish organi 
havoning tebranishini qabul qiladi, signalni bosh miya qobig‗iga jo‗natish 
uchun uzluksiz impulslarni kodlashtiradi. Birinchi bosqichda bosh miyada 
tovushlar zaxirasidan ―tovushlar modeli‖ (N.I.Jinkin buni 
“fonemalarning 
barqaror katakchalari” 
deb atagan) shakllanadi. Inson miyasidagi obrazlar 
va tushunchalar tovushlar kombinatsiyasi ko‗rinishida moddiy qobiqqa ega 
bo‗ladi. Inson xotirasida so‗zlarning modellari aniq hujayralar 
kompleksiga muvofiq ravishda saqlanadi. Informatsiyani solishtirish 
natijasida miyada yangi kod – so‗z kodi shakllanadi va uni qobiqning 
keyingi bosqichiga uzatadi. U yerda informatsiyaning yangi modeli 
shakllanadi, bunda oldingiga nisbatan kodlashtirish oson kechadi, chunki 
miya o‗zida mavjud bo‗lmagan ramzlarnigina kodlashtiradi, keyingi so‗zni 
kodlashtirish oldingisidan ko‗ra ham oson kechadi, keyingi bosqichda – 
birikmalar kodlashtiriladi hamda informatsiya keyingi bosqichga uzatiladi. 
Bunda yuqoridagi jarayon qaytariladi: informatsiya ajratiladi va mazmun 
modellashtiriladi.
1 
Tilni informatsiya nazariyasiga ko‗ra kod bilan tenglashtirish, kod 
bilan parallel qo‗yish mumkin.
2 
Chunki kod, aytilganidek, axborotni yozib 
olish usuli, vositalaridan biridir. Demak, til, til birliklari kod sifatida 
muayyan axborot tashiydi, uzatadi, yetkazadi. Binobarin, ayni vaqtda, 
ushbu axborotni hisoblab chiqish, statistik ma‘lumot to‗plash mumkin. 
Xullas, til semiotika va informatsiya nazariyasiga ko‗ra kod sifatida 
namoyon bo‗ladi.