Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Ошиқ 
омоним лексемаларининг
 
таржимада, аксарият ўринларда, “ишқ соҳиби” маъносидаги сўз 
сифатида талқин қилиниши лексик бирликнинг қўлланиш частотаси билан белгиланади. 
№ 
Ошиқ 
омоними
 
иштирокидаги 
контекст 
Ошиқ
сўзидан олдинги 
ёки кейинги қисм 
Ошиқ 
лексемаси 
туркуми ва маъноси
1. 
Ойқиз бу қизга узоқ тикилгач, уни 
ашула ва дутор 
ошиғи
бўлса 
керак, деб ўйлади.
дутор 
ø
 → 
ошиғи
+бўлса; 
ошиғи
+бўлса+
г.в
.→ 
0 
шахс оти (ш.о), “меҳр 
соҳиби” 
2. 
Энди 
ҳовлиларнинг 
эшиклари 
очилган, болалар чўнтакларини 
ёнғоқ, 
ошиқ
ларга тўлдириб, кўчага 
чиқа бошлашган эди.
0
 →
ошиқларга
;
 
ошиқ
+г.ш.+г.ш.
 
→ 
тўлдириб 
турдош от (т.о), “ўйин 
ашёси” 
3. 
Менинг ёшлигимда бирга 
ошиқ
 
ўйнаб, яхмалак отиб ўсган бир 
оғайним бор. 
0 
→
ошиқ
; 
ошиқ
+ø
→ ўйнаб
турдош от (т.о), “ўйин 
ашёси” 
4. 
Энди мен билан бамаслаҳат иш 
юритсангиз, кам бўлмайсиз, доим 
ошиғингиз олчи
 бўлади. 
0 →
 ошиғингиз олчи
; 
ошиғингиз олчи
+
г.в
.→
0 
белги-хусусият 
сифати 
(х.с.), “омадли” 
5. 
Мажлисга юздан 
ошиқ 
одам 
қатнашди. Бу китобни ёзишга беш 
йилдан 
ошиқ
 вақт сарф бўлди.
юздан 
→
ошиқ
; 
ошиқ
→одам; 
беш йилдан→ 
ошиқ; 
ошиқ
→
 
вақт
равиш (р.), “ортиқ” 
равиш (р.), “ортиқ” 
6. 
Мендан беш сўм 
ошиқ
олибсиз. 
Ошиқ 
баҳо билан сотмоқ. 
0 
→ 
ошиқ
; 
ошиқ 
→
олибсиз; 
0→
ошиқ
; 
ошиқ 
→
баҳо
 
равиш (р.), “кўп”; 
равиш (р.), “юқори” 
7. 
Ремонт учун ошиғи билан бир ой 
кетади. 
0 → 
ошиғи
билан;
ошиғи+
г.в.
 
→
бир ой
равиш (р.), “кўпи билан” 
8. 
Яхшибоев сўзларни сал бетартиб 
тизганини, 
керагидан 
ошиқ 
керагидан →
ошиқ
; 
ошиқ 
→оҳанг
равиш (р.), “ортиқ” 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
305 
баландпарвоз оҳанг тутганини 
пайқади. 
9. 
Сал бурнидан 
ошиқ 
гапирсанг, 
бирор 
йиғин-пиғинда, 
«Аҳли 
жамоа, қассобни алмаштирмасак, 
бўлмайди», 
деб 
қолишдан 
тоймайди бу чол! 
0 
→
бурнидан ошиқ
; 
бурнидан 
ошиқ
→
гапирсанг
равиш (р.) “ортиқча” 
1-мисолда лексемадан олдин келган қисмда қаратқич келишигининг белгисиз қўллангани 
унинг от туркумига мансублигини кўрсатади. Чунки қратқич келишиги ҳар доим 
от+от
типидаги 
сўларни боғлайди. 3-мисолда тушум келишигининг белгисиз қўллангани ҳам шу сўзнинг турдош 
отга мансублигини билдиради. Чунки тушум келишигининг белгисиз қўлланиши фақат турдош 
отларга хосдир. 5-. 8-мисоллардаги чиқиш келишиги кўрсаткичи лексеманинг равиш туркумига 
мансублигини кўрсатишга хизмат қилади. Синтактик қуршов ошиқ омоним лексемасига доир 
битта янгиликни билишимизга асос бўлди. Лексема келтирилган 11та мисолдан 7(5,6,7,8,9) тасида 
равиш туркумига хос хусусиятни намоён этмоқда. Бир туркумга оид сўзларни фарқлаш зарурати 
омонимлар учун танланган тэгларнинг чекланган томонини кўрсатади. Омонимик қатори 
аъзоларини фарқлаш учун яна махсус белги талаб қилинади: ошиқ I –“ишқ соҳиби”; ошиқ I – “тана 
қисми”, ошиқ I – “ўйин номи”. Бир хил тэгланган омонимларни таржима дастури яна 
фарқламайди. Бу омонимик шаклларга қўшимча равишда махсус блгилар қўйиб чиқиш керак 
бўлади: ошиқ 
Ish
–“ишқ соҳиби”; ошиқ 
Iz 
– “ҳайвон танаси қисми” (тананинг бу қисми умуртқали 
жонзотларда, хусусан, инсонда ҳам бўлишидан қатъий назар сўз англатган тушунча фақт 
туёқлиларга нисбатан хосланиб қолган. Шу боис ҳайвонларга хосланиш белгисини ифодалашда z 
(zoonim) разметкасидан фойдаландик), ошиқ
 Iǒ
– “ўйин номи”. Шундагина юқоридаги муаммоли 
ҳолат баратраф этилади. Компьютер дастури омонимик шакллардан тэг асосида белгиланган 
тегишли сўзни ажратган ҳолда таржима қилади. Функционал омонимияни ечиш учун рус тилида 
статистик усул, қоида асосидаги усул ва контекстуал усул қўлланилади. Бундай дастурларни 
яратиш жуда кўп вақт талаб қилади.