Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
226 
 
BAHOLASH VA MILLIY KORPUS 
 
ASSESSMENT AND NATIONAL CORPORA 
 
Abdiraimov Shohruh Samad o‘g‘li
82
* 
 
Annotatsiya: 
Maqolada korpuslarining ta’lim jarayonida qo‘llanilish istiqbollari haqida fikr 
yuritiladi. Xususan, ta’lim tizimning muhim komponenti bo‘lgan baholash jarayonida korpuslardan 
foydalanish imkoniyatlari haqida so‘z borgan. Shuningdek, o‘zbek tilini ona tili va xorijiy til sifatida 
egallash darajasini baholash jarayonida korpuslardan foydalanishning samaradorligi ochib berilgan. 
Kalit so‘zlar: 
korpus, korpus lingvistikasi, baholash jarayoni, yozma ishlarni baholash, matn 
tanlash 
Annotation:
The article discusses the prospects of using corps in the educational process. In 
particular, there was talk of the use of corps in the assessment process, which is an important component 
of the education system. It also reveals the effectiveness of the use of corpus in assessing the level of 
proficiency in Uzbek as a mother tongue and a foreign language. 
Keywords:
 corpus, corpus linguistics, assessment process, written assessment, text selection 
Ma’lumki, global zamon axborotlar ummoniga aylanib bormoqda. Axborotlar maydonidan 
keraklisini tez va muvaffaqiyatli foydalanish uchun xalqaro internet tarmog‘i mavjud. Zamon taraqqiyoti 
bilan bu tarmoq insoniyatning barcha sohalarda yillar davomida bajariladigan yumushlarini qisqa vaqtda 
sifatli bajarish imkoniyatini yaratib bermoqda. Shuningdek, ma’lumotlarni uzoq vaqtga saqlash, 
ajdodlardan avlodlarga yetkazishning muhim manbasiga aylanib bormoqda. Buning uchun global dasturiy 
ta’minotlar yaratilib, ularning imkoniyatlaridan samarali foydalanilmoqda. Shu bois har bir xalq o‘z urf-
odatlarini, qadriyatlarini, an’analarini, umuman asliyatini kelajak avlodlarga bus-butun yetkazib berishni 
xohlar ekan, kompyuterga uni o‘rgatishi, global tarmoqlarga joylashi lozim bo‘ladi. Dunyo tarjibasi shuni 
ko‘rsatmoqdaki, davlat ham bu kabi amaliy ahamiyatli g‘oyalarni chegaralanmagan miqdordagi moddiy 
ta’minot bilan qo‘llab-quvvatlashi maqsadga muvofiq bo‘ladi, negaki bunday dasturiy ta’minotlar 
faqatgina madaniy merosni avlodlarga yetkazib berish bilan cheklanmay, iqtisodiyotni rivojlantirish 
uchun katta foyda keltirishi, yangi imkoniyatlarni paydo qilishi o‘z isbotini topmoqda.
O‘tgan asrning 90-yillaridan boshlab jahon ilm-fanida “korpus”, “korpus lingvistikasi” kabi 
tushunchalar faol qo‘llanila boshlandi. Bir qancha mikrokorpuslar yaratildi. Bu esa amaliy tilshunoslikda 
yangi istiqbolli yo‘nalish paydo bo‘layotganligidan dalolat berardi, chunki ilk tuzilgan mikrokorpuslar 
ham til nazariyasi bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘p bosqichli murakkab jarayonlarni osonlashtirgan, 
samaradorligini oshirgan edi. Avvalo “korpus” tushunchasiga to‘xtalsak. Bu tushunchaga turli ilmiy 
manbalarda bir-birini to‘ldiruvchi izohlar berilgan. Jahon tilshunosligida Linda Taylor va Fiona Barker 
tadqiqotida quyidagicha izoh beradi: “Korpus” kompyuter ma’lumotlari bazasida saqlangan, turli xil 
lingvistik tahlillarga asoslangan katta matnlar to‘plami” [Lynda Taylor, 2008: 253]. Darhaqiqat, korpus 
minglab, yuz minglab matnlarni o‘z ichiga oladigan, yuz millionlab, milliardlab so‘z shakllarini qamrab 
olgan lingvistik baza hisoblanadi. O‘zbek tilshunosligida ham “Milliy korpus”ni ishlab chiqish yuzasidan 
harakatlar boshlangan. O‘zbek tilshunoslaridan B.Mengliyev “korpus” atamasiga shunday ta’rif beradi: 
“Til korpusi qidiruv dasturlariga bo‘ysundirilgan ma’lum tilga oid bo‘lgan matnlar majmuyi bo‘lib, u o‘n 
milliondan tortib, yuz milliongacha, hatto milliardlab so‘z qo‘llanishlarini o‘z ichiga oladi” [Mengliyev, 
2020: 54]. Boshqa bir olima N.Abduraxmonova esa quyidagicha ta’riflaydi: “korpus” matnlar jamlanmasi 
bo‘lib, umashina o‘qiy oladigan formatda matnlarni lingvistik analiz qilish, tabiiy tilni qayta ishlashga 
mo‘ljallangan bo‘ladi [Abduraxmonova, 2021: 284]. 
Demak, “milliy korpus” milliy tildagi millionlab so‘z shaklarini qamrab olgan, turli uslublarga oid 
bo‘lgan minglab yozma va og‘zaki matnlardan iborat bo‘lgan global tarmoqdagi lingvistik baza 
hisoblanadi. Bu bazadan nafaqat nazariy va amaliy tilshunoslikdagi tadqiqotlarni olib borishda, balki 
ta’lim-tarbiya jarayonida ham faol foydalaniladi. Xususan, “Ona tili va chet tillarni o‘qitish va o‘rganish 
82
* 
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘qituvchisi, e-mail: 
[e-mail]
 

---