|
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021)
218
Oliy ta’lim tizimida talabalar, o‘qituvchilar bu borada yetarlicha tajriba va ko‘nikmalarga ega.
O‘rta maxsus ta’lim tizimida vaziyat qanday?
Bugun ta’lim tizimi shaxsga yo‘naltirilgan xarakterga ega bo‘lishi, ya’ni shaxsning har bir
xususiyati va sifatiga e’tibor qilgan holda tashkil etilishi talab etilmoqda [Jo‘raqobilova, 2014: 364].
Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish, avvalo, ta’limning paradigmasini o‘zgartiradi, ya’ni shu paytga qadar
amaliyotga joriy qilingan ta’lim tizimida o‘qitish ustuvor sanalgan bo‘lsa, hozirgi jamiyatning
axborotlashuvi davrida ustuvorlik o‘qishga o‘rgatishga yo‘naltirilgan. Shu sababdan ta’limning
o‘qituvchi-darslik-talaba (o‘quvchi) paradigmasi bugun talaba (o‘quvchi)-darslik-o‘qituvchi paradigmasi
bilan o‘rin almashishi zarur.
Bugungi kunda o‘rta maxsus va oliy ta’lim o‘qituvchisi bilim manbayi emas, balki bilim menedjeri
bo‘lishi talab etiladi. Biz maqolamizda ta’lim tizimini takomillashtirishni o‘rta maxsus va oliy ta’lim
tizimi doirasida ko‘rayotganligimiz sababli maktablarda ona tili darslarining sifatli tashkil etilishidagi
ayrim muammolar haqida gapirib o‘tishni o‘rinli deb topdik. Bu o‘rinda muammo deyilganda o‘quvchilar
soni nazarda tutilmoqda.To‘g‘ri, “yaxshi o‘qituvchi bo‘lsa, 45 daqiqa davomida 35-40 ta bolani bemalol
“ushlab o‘tirishi” mumkin” (shuning uchun ham bugungi kunda maktablardagi ta’lim jarayoni tubdan
isloh qilinish darajasiga kelib qolgan), lekin bugun maktablarga “yaxshi o‘qituvchi” emas, bilimdon,
talabchan, o‘z ustida muntazam ishlaydigan o‘qituvchilar kerak, chunki maktab inson uchun kelajakda u
qaysi sohaning vakili bo‘lishidan qat’iy nazar poydevor vazifasini bajaradi. Shunday ekan, ta’lim
tizimidagi islohni dastlab maktabdan boshlash zarur. Bugun o‘z ustida ishlaydigan, bilimdon o‘qituvchilar
davlat maktablarida ishlashni xohlamaydi yoki jon kuydirib ishlamaydi. Nega? Chunki ular 45 daqiqalik
dars jarayonida 35-40 ta bolaga mavzuni talab darajasida yetkazib berishga ulgura olmaydilar.
(O‘quvchilar abituriyent yoki talaba emas!) Achchiq bo‘lsa ham aytish kerak, bunday sinflarda interfaol
metodlardan foydalanib dars o‘tish “o‘yin” hisoblanadi. Astoydil ishlayman deb “yeng shimarib” kelgan
o‘qituvchilarning (ona tili fani o‘qituvchilari!) “yaxshi o‘qituvchi”ga aylanib qolayotganligi ham shunda.
Maktab ta’lim tizimida avvaldan ingliz, rus tili fanlari ikki guruhga bo‘lib o‘qitilgan. Bugungi
kunda ham bu an’ana davom etib kelmoqda. Fan o‘qituvchilarining yutuqlari, muvaffaqiyatlari ham
shunga yarasha, albatta. Fikrimizcha, maktabda ona tili fanining o‘quvchilar uchun zerikarli, tushunarsiz,
murakkab emas, balki qiziqarli va sevimli darslar qatoriga kiritish uchun alohida e’tibor beriladigan vaqt
keldi. Bugungi kunda milliy tilimiz ravnaqi yo‘lida ko‘plab vazifalar amalga oshirilmoqda, yangi
darsliklar, o‘quv va o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar yaratilmoqda. Ayniqsa, bir guruh tilshunos olimlarimiz
tomonidan maxsus dastur asosida ona tili darsligining qayta ko‘rib chiqilishi tom ma’nodagi inqilob
bo‘ldi [Azimova va boshq., 2020]. Dasturda asosiy e’tibor o‘quvchining fikrlash qobiliyatini
shakllantirish orqali nutqiy savodxonligini oshirishga qaratilgan bo‘lib, unda o‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalariga aniq talablar qo‘yilgan. Bu ona tili fanidagi islohning ichki tomoni, tashqi va asosiy
tomoni yuqorida aytib o‘tganimizdek, o‘quvchilar sonini 45 daqiqalik darsga muvofiqlashtirishdir, ya’ni
maktabda ona tili darslari ham xuddi rus va ingliz tili darslari kabi bo‘lib o‘qitilishi kerak! Chunonchi,
yetishtirgan yoki ishlab chiqargan maxsulotimiz qanchalik talab darajasida bo‘lmasin xaridorga
ko‘ngildagidek yetkazib bera olmasak, bu maxsulot butun foydali xususiyatlari bilan o‘z mohiyatini
yo‘qotadi. Shu singari maktab darsliklari ham jahonning ilg‘or dasturlari asosida qanchalik mukammal
yaratilgan bo‘lmasin, darslar pedagogik texnologiyalar asosida ideal darajada tashkil etilmasin, mas’ul
shaxslar tomonidan ona tili darslarida o‘quvchilar sonining dars sifatiga ta’siri haqida o‘ylab ko‘rilmas
ekan, kutilgan darajadagi natijalarga erishish ehtimoldan uzoq.
Hozirgi globallashuv sharoitida ta’limning internatsionallashuvi va bir xillashuvi kuzatilmoqda.
O‘zbekiston oliy o‘quv yurtlarining chet el ta’lim muassasalari bilan hamkorlikni rivojlantirishdan
manfaatdorligi va o‘zaro manfaatli tus berishi oliy o‘quv yurtining potensial imkoniyatlari va reytingini
oshiradi. Xalqaro hamkorlikdan ko‘riladigan naf ta’lim jarayonida zamonaviy innovatsion
texnologiyalardan foydalanish borasidagi xorijiy tajribani o‘zlashtirishda ham namoyon bo‘ladi.
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, xalqaro hamkorlikka intilish jahon ta’limi va ilmiy axborot
bazasiga ega bo‘lgan zamonaviy oliy o‘quv yurtining uzviy qismi hisoblanadi. Mazkur faoliyat yetakchi
xorijiy universitetlar bilan hamkorlik dasturlari, ta’lim sohasida xalqaro loyihalarni amalga oshirish,
ilmiy-amaliy seminarlar va konferensiyalar tashkil etish, o‘qituvchilar va talabalarning ikki tomonlama
tajriba almashuvi doirasida olib borilmoqda. Hozirgi davrda ta’limning ertangi kuni haqida o‘ylaydigan
davlatlar xalqaro maydonda raqobatlashish uchun oliy ta’limning imkoniyatlarini kuchaytirishga ko‘p
Do'stlaringiz bilan baham: |
