Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

Xalil Sulton

Amir-sarkardalarning

Ochdin o’lmoqdami bola-chaqasi?!

Oyo, zakot to’lab qiynaldilarmu?!

Xayru ehson so’rab biror boyvachcha

Ko’chada qoldimu sunnat to’yisiz?!

Oyo, amirlarning egnidan so’nggi

Churuk chaponlari tushib qoldimu?!

Oyo, xotinlari tashlab ketdimu?!

Qoq-quruq suprag’a boqmoqdin to’yib?!

Molu dunyo yana nechun alarg’a

Kerak bo’lib qoldi?

Arg’unshoh

Hukmdor, beklar

Ustundir bepoyon davlatingizg’a.

Alar rizo bo’lsa- olloh ham rizo!

Dramatik dostonlarda konflikt rivojini xarakterning o’z mantiqidagi va xarakterlararo ziddiyatlar belgilab turadi. Xalil Sulton ruhiyatida kechayotgan ziddiyatlar uning boshqalar bilan bo’lgan qarama-qarshiligini bosib tushadi hamda konfliktni jonlantirib turuvchi asos hisoblanadi.

Qarama-qarshi qutblar bo’lgan shoirlik va shohlikni bir shaxs o’ziga singdirishi qiyin. Mirzo Ulug’bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, Sulton Husayn Boyqaro, Amir Umarxon, Muhammad Rahimxon II kabi zotlar ham hukmdor, ham ijodkor edilar. Lekin ularning hayot yo’li ham dramatik so’qmoqlardan iborat. Shuning uchun Xalil Sulton obrazini yaratish murakkab psixologik holatlarni, voqelikdan olinadigan turli xil kechinmalarni berishni taqozo qilardi. “Xarakterni uning psixikasisiz tasavvur qilish mumkin emas, chunki qahramon ruhiyatining tahlili xarakterning yaxlitligi va to’laqonligini ta’minlaydi, uni reallashtiradi, ta’sirchanligini oshiradi”, bu ayniqsa, dramatik dostonlarda yaratilajak xarakterlar uchun zarur. Shu bois U.Azim Xalil Sulton psixikasida ro’y berayotgan o’zgarishlarni qadam-baqadam tadqiq qila boradi, natijada asardagi ichki dramatik uzviylik liro-epik tasvirlarda ro’yobga chiqadi.

U.Azimning “Xalil Sulton” asaridagi bosh qahramon nutqi, birinchidan, uning xarakter mantiqi bilan asoslanadi, ikkinchidan, uni o’rab turgan muhitni, sharoitni o’quvchi ko’z o’ngida gavdalantiradi.