Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti umumiy huquqshunoslik

XVI  –  XVIII  asrlarda  G’arbiy  Yevropa  davlat  tushunchasi  keskin  o'zgardi. 

Davlat  deganda  tobora  ko'proq  hukumdor  va  uning  yaqinlari  ,xalq  xokimyati 

organlari,  amaldorlar,  mansabdorlar  shaxslar  qatlamlari  va  shu  kabilar  birgalikda 

tushuniladi.  Davlatni  bunday  tushunishni  targ’ibotchilari  mavjud  edi.  Jumladan:  J 

Boden  o'zining „Davlat to'g’risidagi olti kitob” asarida davlatni  suveren hokimyat 

vositasida  ko'plab  oilalar  va  ularga  tegishli  narsalar  ustidan  adolatli  hukumronlik 

sifatida tushunishni taklif etgandi. Odamlarni qo'rquvda ushlab, ularning harakatini 

ezgulikka yo'naltirishga, deydi T Gobbs, faqat barcha alohida imtiyoz va kuchlarni 

bir odam qo'lida yoki bir qancha kishilik jamoat qo'lida jamlash orqaligina erishishi 

mumkin.  Agar  shu  tariqa  ko'pchilik    odamlarning  birlashuvi  ro'y  bersa,  bu  davlat 

deb ataladi. Monarx davlat  timsolida namoyon bo'ladi. Davlat moxiyati faqat anna 

shu odamdagina mujassamlashgan bo'ladi, deyiladi. 

    

Bunday  qarashlar  Dunyo  miqyosida  ancha  keng  tarqalgan.  Ana  shu  xislatlar 

ham,  sotsialistlar  ham,  liberallar  ham  ularni  qo'llab  -  quvatlashgan.  Masalan:  rus 

anarxisti  M.Bakunin,  davlatni  jamiyatga  hyech  qanday  aloqasi  bo'lmagan 

tashkilotlar  deb  hisoblaydi.  Uning  fikricha  davlat,  uch  yaramas  narsaga  - 

byurokratiya,  polisiya  va  armiyaga  tayanadi.  Bu  imtiyozli  sinflar  ezuvchi  va 

aqidaparast  idrokining  ko'zga  tashlanib  turuvchi  tana  jismidir.  K.  Marks  va  F 

Engel's  uchun  davlat,  birinchi  davlatda,  „bir  sinfning  ikkinchi  sinf  tomonidan 

bostirilishi  mashinasidan  boshqa  narsa  emas”  Ular,  burjua  jamiyatidagi  davlat 

„faqat bugun burjuaziya sinfi umumiy ishlarini  boshqaruvchi qo'mitadir, xolos”deb 

o'qtirishgan.  Lenin  ham  davlat  timsolida  „bir  sinfning  boshqasi  ustidan 

hukumronligini  saqlab  turuvchi”mashinani  qurgan.  „Davlat  muayyan  sinfning 

hukumronlik  organidir,  -  deydi  u  o'z  muxoliflari  bilan  murosaga  kelishi  mumkin 

emas”. 

         Hozirgi vaqtda davlatning umumiy e'tirof etilgan qo'yidagi  asosiy belgilarini 

ko'rsatish mumkin:  

1.  Davlat  o'z  davlat  chegaralari  darajasida  fuqarolik  belgisi  bo'yicha  birlashgan 

butun jamiyatning butun aholining yagona vakili sifatida  maydonga chiqadi: 

2.  Davlat suveren hokimyatning yagona sohibidir. 

---

 

45 

3.  Davlat yuridik kuchga ega bo'lgan va huquq normalarini aks etirgan qonunlar va 

ularga asoslanib chiqariladigan hujjatlarni qabul qiladi: 

4.  Davlat  o'z  vazifalari    va  funksiyalarini    bajarishi    uchun  zarur  bo'lgan  davlat 

organlari hamda tegishli moddiy vositalar tizimidan iborat murakkab mexanizmdir. 

5.  Davlat  qonuniylik  va  huquq-  tartibot  posboni  bo'lishga  maxsus  da'vat  etilgan 

huquqni muxofaza qilish (jazolash,) organlariga ega bo'lgan yagona tashkilot: 

6.  Faqat davlatgina o'z mudofasi, suvereniteti, hududiy yaxlitligini va xpvfsizligini 

ta'minlovchi qurolli kuchlar hamda xavfsizlik organlariga ega bo'ldi.