Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti umumiy huquqshunoslik

1. O'zbekistonda Prezidentlik Respublikasi boshqaruvining joriy etilishi. 

 

Prezidentlik    hokimyati  instituti  faqat  hokimyatning  bo'linishi  prinsipiga    asoslangan 

mamlakatlarga  xos  holatdir.Demokratiyani,  jamiyatni  rivojlantirishning  tezlashuvi  davlatchilik 

tizimining  asta-sekin  yangilanishi,  prezidentlik  lavozimining  demokratik  tabiatini  belgilovchi 

kafolatlarning SSSR konstitutsiyasida   mustahkamlanishi 1990  yilda Sovet itifoqida Prezidentlik 

lavozimining  ta'sis  etilishiga  olib  keldi.O'zbekiston  Respublikasi  ittifoqdosh  respublikalar  ichida 

1-chi bo'lib Prezidentlik boshqaruviga o'tdi va Respublikada prezidentlik  lavozimi ta'sis etildi. 

    

Prezidentlik Respublika shaklidagi davlatlarda  respublika Prezidenti davlat va ijro etuvchi 

hokimiyat boshlig’i hisoblanadi. 

     

Respublika  Oliy  Kengashi  qonunida  takidlanishicha  ,,mazkur  konstitutsiyaviy  

institutlarining  joriy  etilishidan  ko'zlangan  maqsad    mamlakatimizdagi  demokratik  jarayonlarni 

yanada  rivojlantirish,  siyosiy  islohatlarni    chuqurlashtirish,  konstitutsiyaviy  tuzimni 

mustahkamlash, 

O'zbekiston 

jamiyat 

va 

boshqaruv 

organlarining 

o'zaro 

aloqasini 

takomillashtirishdan iboratdir. 

    

„O'zbekiston  SSSR  Prezidenti  lavozimini  ta'sis  etish  hamda  O'zbekiston  SSSR 

Konstitutsiyasi  (asosiy  qonun)  o'zgartirishi  va  qo'shimchalar  kiritish  to'g’risida”gi  qonun  Sovet 

O'zbekistoni 1990  4-aprel'. 

     

Demak,  prezidentlik  lavozimi  O'zbekistonda  nisbatan  yangi  lavozimdir.  U  ijroiya 

hokimyatini mustahkamlash maqsadida vujudga keltirilgan. 

    

O'zbekiston  Respublikasida  Prezidentlik  lavozimi  1990  y  24  martda  Respublika  Oliy 

Kengashining 12-chaqiriq birinchi sessiyasida ta'sis etildi va shu munosabat bilan O'zbekistoning 

1978  yilgi  konstitutsiyasiga  Respublika  Prezidenti  haqidagi  maxsus  yangi  12-bob  kiritildi. 

Respublika  Konstitutsiyasiga  kiritilgan  118-modda  O'zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  davlat 

boshlig’i  deb  e'lon  qilindi.  Shu  bobning  keyingi  moddalarida  Respublika  Prezidentiga 

qo'yiladigan talablar, uni saylash tartibi ko'rsatilgan edi. 

    

O'zbekiston  Respublikasining  1-chi  Prezidenti  Oliy  Kengashning  shu  sessiyasida  halq 

deputatlari  tomonidan  yashirin  ovoz  berish  yo'li  bilan  saylandi.  Shundan  keyin  ijro  etuvchi  va 

boshqaruv  hokimyatning  tuzilishi  takomillashtiriladi  .Respublika  Ministirlar  Soveti  Vazirlar 

Mahkamasiga aylantirildi. 

      

1991  yilning  29  dekabirdagi  referendumda  O'zbekiston  halqi  mamlaktimizning  mustaqil 

rivoji uchun ovoz berdi va tariximizda ilk marotaba bevosita umumiy teng va yashirin ovoz berish 

yo'li  bilan  Respublika  Prezidentini  saylaydi.  1991  yilda  O'zbekistonda  bo'lib  o'tgan  respublika 

Prezidentligiga  saylov  „O'zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  saylovi  to'g’risida”gi  1991  yil  18 

noyabr'  qonuniga  asosan  amalga  oshirilgan.  1991  yil  29  dekabrda  O'zbekiston  Respublikasi 

---

 

440

Prezidentini  saylashda  10mln  515  ming  66  saylovchidan,  9  mln  915ming  181  kishi  yoki 

saylovchilarning  94,3  foizi  saylov  bulleteni  oldilar  saylovda  9mln  900  ming  58  kishi  yoki 

saylovchilarning 94,2 foizi ovoz berdilar. Respublika Prezidentligiga nomzod I.A.Karimov uchun 

8  mln  514  ming  136  saylovchi  yoki  jami  saylovchilarning  86  foizi  ovoz  berdi.  Boshqa  nomzod 

uchun 1mln 220 ming 474 saylovchi yoki jami saylovchilarning  12,3 foiz ovoz berdi. Uchastka 

saylov komissiyalari tomonidan 129 ming 823 bulleten yoki jami byulletinlarning 1,3 foiz haqiqiy 

emas deb topildi. (O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi yakuni O'zbekiston Respublikasida 

mustaqil  davlatning  paydo  bo'lishi    -  T:1992-50  b).  1995  yilning  26  martida  o'tkazilgan 

referendum Prezident vakolatini 1997 yildan 2000 yilgacha uzaytirdi.  

                               2.O'zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolatlari. 

   

O'zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  19-bobi  O'zbekiston  Respubllikasi 

Prezidentining  huquqiy  maqomiga,  93-moddasi  Prezidentning  vakolatlariga  bag’ishlangan. 

O'zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  Konstitutsiyada  ko'rsatilgan  vakolatlarini  maqsadi, 

mazmuniga  ko'ra,  shartli  ravishda  bir  necha  guruhga  bo'linishi  mumkin  (1)  qonunchilik  va 

qonuniylik  sohasidagi  vakolatlar  (2)Davlt  organlarini  tuzish  sohasidagi  vakolatlar:  (3) 

Fuqarolarning  huquq  erkinliklari,  burchlari  va  qonuniy  manfaatlari  sohasidagi  vakolatlar.  (4) 

halqaro munosabatlar sohasidagi vakolatlar. 

      (1)Qonunchilik  va  qonuniylik  sohasidagi  vakolatlari:  Respublika  Prezidenti  Davlat  rahbari 

sifatida  qonunchilik  jarayonining  bevosita  ishtirokchisidir.  Konstitutsiyaning  83-moddasiga 

binoan,  O'zbekston Respublikasi Prezidenti qonunchilik tashabbusi huquqiga ega. U Oliy Majlis 

qonunchilik palatasiga qonun loyihalarini yoki biror masala bo'yicha qonun ishlab chiqishni taklif 

etishi mumkin. 

      

Konstitutsiya  93-moddasining  17-bandiga  asosan,  respublika  Prezidenti  Oliy  Majlis 

tomonidan  qabul  qilingan  qonunlarni  imzolaydi.  Bu  holat  esa  Oliy  Majlis  qabul  qilgan  qonun 

faqat  respublika  Prezidenti  imzosidan  keyingina  kuchga  kirishini  bildiradi.  Qonunga  e'tirozi 

bo'lganda ,Prezident o'z e'tirozlarini ilova qilib, uni takroran muhokama qilish va ovozga qo'yishi 

uchun Oliy Majlisga qaytarishga, tasdiqlashni kechiktirishga haqli. 

 (2)Davlat organlarini tuzishdagi vakolatlari. 

    

Senat  Raisi  lavozimiga  saylash  uchun  nomzodlalrni  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy 

majlisining  Senatiga  taqdim  etadi.  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  majlisining  palatalari  ko'rib 

chiqishi  va  tasdiqlash  uchun  O'zbekiston  Respublikasi  Bosh  vaziri  nomzodni  taqdim  etadi  va 

lavozimidan  ozod  qiladi.  Bosh  vazirning  taqdimiga  binoan  Vazirlar  maxkamasi  a'zolarini 

tasdiqlaydi  va  lavozimidan  ozod  qiladi.  Bosh  prokror  uning  o'rinbosarlarini  tayinlaydi  va  ularn 

lavozimidan ozod qiladi, keyinchalik bu masalalarni senat tasdig’iga kiritadi. 

     

O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  majlisi  Senati  tasdig’iga  Konstitutsiyaviy  Sud  raisi  va 

sudyalar,  Oliy  sud  raisi  va  sudyalari  Oliy  xujalik  sudi  raisi  va  sudyalari,  Markaziy  Bank 

boshqaruvining  raisi  tabiatni  muxofaza  qilish  davlat  qo'mitasining    raisi  lavozimlariga 

nomzodlarni taqdim etadi. Viloyatlar, tumanlararo, tuman, shahar, harbiy  va  xo'jalik sudlarining 

sudyalarini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi. 

     

Viloyat  hokimlarini  hamda  Toshkent  shahar  hokimini  tayinlaydi  va  lavozimidan  ozod 

etadi, keyinchalik bu masalalarni tegishli xalq deptatlari Kengashining tasdig’iga kiritadi. 

     

Konstitutsiyani qonunlarni  buzgan  yoki o'z  sha'ni va qadr-qimmatiniga dog’ tushiradigan 

xatti-harakat sodir etgan tuman va shahar hokimlarini Prezident o'z qarori bilan lavozimidan ozod 

etishga hakli.Bundan tashqari Prezident milliy xavsizlik xizmatini tuzadi. Milliy xavsizlik xizmati 

raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi. Keyinchalik shu masalalarga doir farmonlarni senat 

tasdig’iga kiritadi. 

     

Prezident Qurolli kuchlarning Oliy  bosh qo'mondoni  hsoblanadi Qurolli kuchlarning oliy 

qo'mondonlarini tayinlaydi va  lavozimidan ozod etadi oliy harbiy unvonlar beradi. 

      

Konstitutsiyaning  95-moddasiga  muvofiq,  Qonunchilik  palatasi  yoki  senat  tarkibida 

ularning normal faoliyatiga tahdid soluvchi hal qilib bo'lmaydigan ixtiloflar yuz berganda yoxud 

ular  bir-necha  marta  O'zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasiga  zid  qarorlar  qabul  qilgan 

taqdirda,  shunengdek  qonunchilik  palatasi  bilan    senat  o'rtasida  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy 

Majlisining  normal  faoliyatiga  tahdid  soluvchi  hal  qilib  bo'lmaydigan  ixtiloflar  yuz  berganda 

O'zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  Konstitutsiyaviy  sudi  bilan  bamaslahat  qabul  qilgan 

---

 

441

qarori asosida O'zbekiston Respublikasi Oliy  Majlisining palatalari tarqatib  yuborilishi  mumkin. 

Yangi saylovlar 3-oy ichida o'tkaziladi.