Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya bo

L-treonin  ham  xuddi  lizin  kabi  sintezlanadi.  Treoninni  produsentlarini  ajratib 

olishdagi  seleksion  ishlar    ikkita  oilaga  mansub  bo`lgan  shtammlar,  ya`ni 

korinebakteriyalar 

va 

enterobakteriyalar 

bo`yicha 

olib 

boriladi. 

Bu 

mikroorganizmlarda  aminokislotalarning  biosintezini  nazorat  qilinish  tamoyili  bir 

biridan  tomoman  farq  qiladi.  Korinebakteriyalarda  4-Rasmda  ko`rsatilganidek 

biosintezning  boshqariluvi  o`zaro  mutanosib  holda  yuz  beradigan  ingibirlanish  

orqali,  ya`ni  muhitda  izoleysin,  metionin  yoki  lizinning  yetishmovchiligi  oshiqcha 

miqdorda treoninning sintezini keltirib chiqarmaydi, chunki u GD ni ingibirlaydi, shu 

sababga 

ko`ra 

o`zini 

oshiqcha 

miqdordagi 

sintezini 

oldini 

oladi. 

Korinebakteriyalardan  treoninni  produsent  mutantlarini  ajratib  olishning  yagona 

yo`li-treoninga  nisbatan  sezgir  bo`lmagan  GD  li  boshqaruvchi  mutantlarni 

seleksiyalashdan  iboratdir.  Selektiv  agentlar  sifatida  treoninning  analoglaridan, 

ko`pincha 

beta-oksinorvalin, 

2-amino-3-oksivalerian 

kislota 

(AOV) 

dan 

foydalaniladi.  Brev.  flavum  mutantlari  OAV  ga  chidamli  va  ikki  xil  boshqaruv 

mutatsiyasiga  ega,  ham  GD  ni,  ham  AK  ni  retroingibirlanishini  izdan  chiqaradi.  Bu 

xildagi  shtammlardan  bir  yo`la  treonin  ham,  lizin  ham  ajraladi.  Enterobakteriyalar 

tomonidan  aminokislotalar  biosintezini  boshqarish  izofermentlardan  foydalanib 

differensial boshqarish tamoyiliga muvofiq amalga oshiriladi (4-Rasm). 

---

 

3-Rasm. L-treoninning sintezlanish sxemasi 

 

Eischerihia  colida uchta  aspartokinaza  (AK)  va ikkita gomoserindegidrogenaza 

(GD)  lar  borligi  aniqlangan.  AK-1  treonin  tomonidan  ingibirlanadi  va 

repressivlanadi,  AK-2  metionin  tomonidan  repressivlanadi,  AK-3  lizin  tomonidan 

ham ingibirlanadi, ham repressivlanadi. AK-1 va AK-2 ga o`xshash tarzda GD-1 va 

GD-2  larning    fermentativ  faolliklari  ham  boshqariladi.  Muayyan  boshqaruv  tizimi 

bo`yicha  treoninning  produsent-mutantlarini  ajratib  olishda    biosintezning  so`nggi 

mahsulotlari hisoblanmish aminokislotalarga nisbatan tanqislik mutatsiyasini kiritish, 

ya`ni  uchlamchi  auksotroflar  ajratib  olish  kerak  bo`ladi.  Ilmiy  adabiyotda  Eischeria 

coli negizida shu xildagi mutantlarni ajratib olingani haqida ma`lumotlar keltirilgan. 

Uchlamchi (DAP, metionin, izoleysinga bog`liq bo`lgan) auksotroflar yordamida 15-

20  g/l  treonin  sintezlangan,  bunda  reaksion  muhitda  lizinning  dastlabki  mahsuloti 

DAP, metionin va izoleysinlar esa mutantni  o`sishi uchun yetarli bo`lgan miqdorda 

bo`lgan.  Bu  narsa  bunday  mutantlarni  sanoat  ishlab  chiqarishi  miqyosida  tanlab 

olishni qiyinlashtiradi.